Sunday, January 30, 2011





BERGAMA ASKLEPION (ASKLEPIEION) KUTSAL ALANI 

Prof. Dr. Mehmet Tunçer

Sağlık ve hekimlik tanrısı olarak bilinen Asklepios, yılanlı asası ile Yunan söylencelerinde Apollon’un oğlu olarak geçer. Buna göre; Teselya Kralı’nın kızı Koronis tanrı Apollon ile sevişir ve ondan gebe kalır. Ne var ki, tanrının çocuğunu karnında taşırken Arkadya’dan gelen bir yabancıyı da yatağına alır. Bu haberi tanrıya kutsal kuşu verir. Koronis korkunç bir cezaya çarptırılır. Bir odun yığınının üzerinde diri diri yanacaktır. Kadın alevler üzerinde can vermek üzeredir ki; Apollon çocuğunu Koronis’in karnından alır. Çocuğun büyümesi için at adam Kheiron’a verir. Bu olay hekim-tanrının son anda kurtarıcı olarak yetişmesinin simgesidir.


ASKLEPİON GENEL GÖRÜNÜMÜ

Bergama Antik Kent İçinde Asklepion Alanı

Asklepios’a hekimlik sanatını öğreten Kheiron doğanın içinde yaşayan, doğanın sırrına ermiş bir varlıktır. Sağlığın kaynağı da doğada olduğuna göre; Kheiron’un açık havada, güneşin altında şifalı otlardan ve sulardan yararlanma yollarını bilmesi de gerçek olarak ortaya çıkmaktadır. Asklepios böylece usta bir hekim olarak yetişir, hekimliğin ve cerrahlığın tüm bilgilerini edinir. Daha öteye giderek, ölüleri bile diriltmeye çalışır. Bunun sırrını efsane şöyle açıklar: Tanrıça Athena, Gorgo canavarı öldüğü zaman bedeninden akan kanı toplamış ve Asklepios’a vermiştir. Gorgo’nun sağ tarafındaki damarlarda zehirli, sol tarafındaki damarlarda şifalı kan varmış. Asklepios bu şifalı kanla ölüleri diriltme yoluna gitmiş. Öte yandan Zeus doğal düzeni bozduğuna inandığı bu hekim-tanrının aşırı gücünden kuşku duymaya başlamış ve onu cezalandırmak için üzerine bir yıldırım salarak öldürmüş. Apollon da, Zeus’a yıldırımları bağışlayan Kykloplar’ı öldürerek, oğlunun öcünü almış.

Asklepios’un yok oluşundan sonra hekimlik sanatını kızı, Hygieia (Yunanca sağlık anlamına gelir) ve oğulları Asklepiades adında bir lonca düzeni içinde sürdürmüşlerdir. Atina'da, Bergama'da, İzmir'de Asklepios adına tapınaklar kurmuşlardır. Bergama'da Asklepion adıyla bilinen sağlık sitesi antik Yunan dünyasındaki üç büyük sağlık sitesinden biri olarak kabul edilir.

Asklepios efsanesine Anadolu'da yapılan bir katkı da şudur (aynı hikâye Lokman Hekim içinde anlatılır); Zeus Asklepios'u yıldırımıyla öldürünce bu sırada hekimin yazmakta olduğu reçete oradaki bir otun üzerine düşmüş, yağan yağmurla kâğıttaki yazı toprağa karışarak her derde deva sarımsak meydana gelmiştir.

Diğer bir söylenceye göre, Asklepios daima elinde asasıyla dolaşırmış. Bu asa, hekim, hastalarına giderken ona destek olur; asasına yaslanan hekim ondan güç alır; yorulmadan hastadan hastaya koşarak şifa dağıtırmış. Asklepios'un yılanlı asası hekimliğin simgesidir ve tıp sembolüdür. Asklepios'un diğer simgeleri: Çam kozalakları, defne dalları, keçi ve köpektir[1].




“ Ölümün Yasaklandığı, Vasiyetnamelerin Açılmadığı Yer”

“Dünyanın ilk sağlık yurtlarından biri olan Asklepion’daki hasta tedavi yöntemleri, Bergamalı uzmanların ecza bilgisi, kent altyapısı ile ilgili uygulamalar, Bergama heykelcilik akımının tasarımları, Homeros dil bilimi okulunun araştırmaları, nice bilgi, nice birikim, Bergama topraklarının ürünüdür[2].”

Roma imparatoru Marcus Aeurelius Bergamalı Lokman Hekim Galenos’u “Hekimlerin İmparatoru” olarak adlandırmıştı. Her üç dinin (Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam) kaynaklarına bakıldığında Bergama doğumlu bu Lokman Hekim Galenos’un sıradan bir dok, bir ahlak önderi ve hikmet sahibi bir kişi olarak ün kazandığı görülür. M.S. 130 yılında doğan Galenos, tıpta birçok buluşların sahibi ve eczacılığın atasıdır. Galenos 81 yaşında Bergama’da öldüğünde tıp ve eczacığa ilişkin birçok yeni tedavi yöntemi ve buluş bırakmıştır[3].

Asklepios ya da İlyada Destanı’nda geçen adıyla Eskulapios, iki hastayı para karşılığı tedavi ettiği için Zeus tarafından öldürülür. Ölümünden sonra öğrencileri Asklepiad’lar tarafından tanrı mertebesine çıkartılmış, Antik Ege panteonuna eklenmiştir. Panteona geç katılmasına karşın ekolünün hızla yayılması sayesinde Roma İmparatorluğu sınırları içerisinde Asklepios tarikatına ait birçok şifa merkezi kurulmuştur. Bu merkezler içinde en önemlilerinden olan Bergama Asklepionu’nun kalıntılarında, yılanın tanrısal bir figür olarak hem mimaride hem de dekorasyon unsurlarında çokça kullanıldığı göze çarpar[4].






YILANLI SÜTUN: Asklepion Girişindeki Sütun Üzerinde Tıbbın Sembolü Yılanlar bulunmaktadır. 

Asklepion Kutsal Alanı (Askelepios - Asklepion); Bergama'nın güney-batısında yer almaktadır. Sağlık (şifa) Tanrısı Asklepios'a sunulmuş olan bu kutsal tedavi alanıdır. Roma İmparatorluk Devri’nde antik kente yaklaşık 1 km. uzunluktaki bir yol (Via Tecta) ile bağlıydı. Üç tarafı portiklerle çevrili olan kutsal yerin merkezi iyi korunmuş ve Telephorus Tapınağı’na bir yeraltı dehlizi ile bağlanmıştı. Kuzey portiğinin ucunda hastalarca kullanılan küçük bir de tiyatro bulunmaktadır (Fotoğraf 4–5–6). Asklepion’da tıbbi eserlerin bulunduğu bir kitaplık vardı [5]







FOTOĞRAF 4–5. ASKLEPİON (ASKLEPIEION) KUTSAL ALANI PLANI ve GÖRÜNÜŞÜ (Kaynak : O. Ziegenaus’dan aktaran Wolfgang Radt)


FOTOĞRAF 6-7 . BERGAMA ASKLEPİON (ASKLEPIEION) KUTSAL ALANI TİYATRO VE ÇEVRESİ (Fotoğraf. M. Tunçer, Eylül 2007)

Asklepion’un yakın çevresi günümüzde askeri tesislerle çevrelenmiş durumdadır.  Arkeolojik alanın bu kadar yakınında ve olası kalıntılar üzerinde yer alan bu tesislerin kent dışına taşınması için çalışmalar yapılmaktadır.



[2] Taşkın, S., 1993, “Geçmişin Görkemi”, Bergama, Bergama Belediyesi Kültür Yayınları, Önsöz.

[3] BERGAMALI LOKMAN HEKİM GALENOS, 1989, Bergama Belleten – 18, Ed., Eriş, E., Proje; Durmaz, M., Çalışma Grubu; Eriş, E., Altuğ, Ö., Karaçoban, N., Çelik, T., S. 5-6.
[4] BERGAMALI LOKMAN HEKİM GALENOS, 1989, y.a.g.e., S. 11.

[5] BAYATLI, O., 1947, “Bergama’da Asklepion”, İzmir.

No comments: