KONYA ESKİ FUAR ALANI’NIN “KENT MERKEZ PARKI” OLARAK DÖNÜŞÜMÜ

KONYA

ESKİ FUAR ALANI’NIN “KENT MERKEZ PARKI” OLARAK
YENİDEN TASARLANMASINA İLİŞKİN İLKELER,
PLANLAMA ve UYGULAMA ANA KARARLARI

Doç. Dr. Mehmet TUNÇER
KASIM 2003









I. GENEL İLKELER

I.1. KONYA FUAR ALANININ TANIMLANMASI ve KİMLİĞİ

I.1.1. KENT KİMLİĞİNİ OLUŞTURAN ÖGELER

Konya gibi nüfusu hızla artan ve yeşil dokusu yetersiz olan, suya hasret bir kentin, “Fuar Alanı” gibi Konya ile özdeşleşmiş, simgeleşmiş ve kent merkezi parkı haline gelmiş bir parkın doğal, kültürel ve simgesel değerlerinin korumaya ve geliştirmeye yönelik bir hassasiyetle ele alınması gereklidir.

Şöyle ki;
· Konya (Konia) , önemli bir Roma kenti (M.Ö.133) , Selçuk Başkenti (1097) ve önemli bir Osmanlı ticaret ve kültür, felsefe kentidir. Bu nedenle kentte yüzlerce yıllık bir tarihsel ve kültürel birikim bulunmaktadır, Mevlana düşünce ve felsefesi ile öne çıkan bir kültürel/tarihsel değerler bütünüdür.
· Konya, Cumhuriyet Dönemi Türkiyesi’ nin de metropolleşme yolunda önemli bir kentidir,
· Konya, Meram Bağları, özel flora ve faunası ile önemli bir doğal değerler bütününü çevresinde (ve de içinde) barındırmaktadır,
· Konya, artık gelişmekte olan bir sanayi kentidir.

I.1.2. KÜLTÜRPARK KİMLİĞİNİ OLUŞTURAN ÖGELER

Kültürpark Cumhuriyet dönemi modernleşme ve batılılaşma programının kentlerde büyük ölçeklerde açık/yeşil alan oluşturma göstergelerinden biridir. 1970’lerin başında Konya metropoliten alan planlanması ile birlikte geliştirilmiştir.
Kent Merkez Parklarının bir benzeri Ankara’daki Gençlik Parkı diğeri Bursa Kültürpark’ dır. Bu parklar arasında da benzerlikler bulunmaktadır.


Bu tür parklar;
· Kent için simgesel nitelikleri ve kent kimliği ile ilişkileri bulunmaktadır, bir KENT MERKEZ PARKI’dır.
· Açık, yeşil alan kullanımının su ile bütünleştirilmesinin birer örnekleridir,
· Geleneksel mesire kullanımından öte yeme/içme, dinlenme ve rekreasyon aktivitelerinin bütünleşik kullanımlarıdır.
· Ancak, zaman içinde, eklektik ve plansız uygulamalarla bu niteliklerini ve kimliklerini kaybetmişlerdir.
· Konya’da “Fuar“ alanı zaman içinde eklenti ve bozulmalarla neredeyse bir panayır haline dönüşmüş, yeşil alanlar giderek azalmış, yol/kaplamalı beton alanların oranı artmıştır.


II. KONYA FUAR ALANI PLANLAMA, PROJELENDİRME ve UYGULAMA ANA KARARLARI

Oluşturulması gerekli “Yeşil ve Tarihsel Konya Kimliği” içinde FUAR (Kültürpark) büyük bir önem taşımaktadır. Bu kimlik geliştirilmesi için aşağıdaki KARAR’ lar geliştirilmiştir:

· KARAR 1 : MERKEZ PARKI

· 1.1. KENT BÜTÜNÜ MAKRO YEŞİL SİSTEMİ İLE BÜTÜNLÜK KAZANDIRMA

· 1.2. METROPOLİTEN KONYA MİA İÇİ YEŞİL ALAN SİSTEMİ İLE BÜTÜNLÜK KAZANDIRMA

FUAR ALANI Konya Merkezi İş Alanları içinde önemli bir yeşil alan, bir “Kent Parkı” dır. Giderek bir “Merkez Parkı” haline gelecektir. Bu nedenle çevredeki dönüşüm projeleri ile birlikte ele alınmıştır. Eski Merkez ile Yeni Merkezin kesişme noktasında önemli bir kavşak niteliğindedir. (Bkz. Şema 1)

1. Fuar Alanı, MİA içinde gelecekte giderek artacak olan dinlenme gün/saatleri ile bağlantılı olarak, açık/yeşil/doğal alan gereksinmelerini karşılamaya yönelik olarak yeniden ele alınmıştır.
2. Merkez Parkı niteliğini güçlendirici çevre ile bağlantılar yeniden kurgulanmıştır, Alaeddin Tepesi, Mevlana-Alaeddin Aksı, Belediye çevresi ve kuzeye yönelen yeni merkezi iş alanları ile bağlantıları (araç/yaya/servis/bisiklet vd) kurulmuştur.
3. Park içinde yer alan yeme/içme, eğlence vb kullanımların tümünün çevrede; MİA’da karşılanacağı öngörülmüş, bu kullanımlar park içinden tasfiye edilmiştir, Fuarın taşınacağı, yer yer de kaldırılarak boşaltıldığı bilindiğinden bu kesimler parka, açık ve yeşil alan ve sosyo-kültürel mekanlar olarak katılmıştır.


ŞEMA 1: FUAR ALANININ KENT MERKEZİ İÇİNDEKİ YERİ VE ÇEVRE BAĞLANTILARI

4. Park hafta sonu gereksiniminden çok, anlık ve günlük gereksinimlere, gençler, çocuklar ve emeklilere yönelik olarak tasarlanmıştır.

· KARAR 2 : ÇEVRE DUYARLI (EKOLOJİK) YAKLAŞIM

· 2.1. DOĞAL ÇEVRE NİTELİKLERİNE OLABİLDİĞİNCE YAKIN TASARIM VE UYGULAMA

· 2.2. ÖZGÜN FLORA VE FAUNA İLE ENDEMİK TÜRLERİN KORUNARAK GELİŞTİRİLMESİ

Kent Park, Konya Metropoliten Kent bütününde ve kent merkezinde; “Çevre Koruması”, “Çevre Duyarlı” ve/veya “Ekolojik” yaklaşımların uygulanmasında örnek ve önemli bir doğa parçası olarak ele alınmıştır.

1. Binlerce yıllık çevre değerlerinin günümüze kadar ulaşabilen, kent içinde yaşamını sürdürmeye çalışan bazı önemli öğelerin korunarak, yeniden yorumlanarak geliştirilmesine, geçmiş ile gelecek arasında bir bağ oluşturmasına yönelik kararlar verilmiştir.

2. Park’ın MİA içinde bir “Doğa Parkı” olarak tasarlanması öngörüsü doğrultusunda makro kararlar verilmiştir.

3. Bir Doğa Parkı’nın niteliği gereği ;
· Sessizlik, sakinlik ve dinginliği sağlamaya yönelik yaya, taşıt , servis ulaşım kararları ile otopark düzenlemeleri getirilmiştir.
· Yeşilin görsel ve fonksiyonel bütünlüğünü sağlamaya yönelik peyzaj mimarlığı kararları üretilmiştir,
· Su öğesini geliştiren, su ile yeşil dokuyu kaynaştıran ve doğal ortamları çağrıştıran düzenlemeler getirilmiştir.
· Güncel ve yoğun kullanım alanları, çay bahçeleri, kafeler ile doğa parkının bütünleşik fakat işlevsel farklılığı belirtilmiştir.

3. Park çevresinden gelen gürültü, ekzos vb kirlilik olgularına karşı önlem olarak çevrede bariyer olarak yeşil bir doku planlanmıştır. Parkı ikiye bölen tramvay aksının (seçenek olarak) yerin altına alınması önerisi geliştirilmiştir.

· KARAR 3 : SU VE YEŞİL ÖGELERİNİN GELİŞTİRİLMESİ

· 3.1. MEVCUT HAVUZUN GÖLET HALİNE GETİRİLMESİ

· 3.2. KASKATLI HAVUZLAR İLE SUYUN DOLAŞIMININ SAĞLANMASI

· 3.3. YAYA PROMENADLARI ÜZERİNDE SU ÖGESİNİN SÜREKLİ VE AKIŞKAN OLARAK KULLANILMASI

Su öğesinin giderek artan bir biçimde kullanımı Konya için önemli bir üst ölçek proje kararıdır. Buna bağlı olarak Park alanı içinde su öğesinin kullanımı ve dolaşımı arttırılmıştır.
1. Göl yüzeyi ve dolaşım alanlarını olarak arttırarak, su yüzeyi ve kıyı kullanımlarını geliştirmek,
2. Eğim oluşturarak, kaskatlar tasarlayarak Park içinde şelaleler oluşturarak görsel ve rekreatif değerler oluşturmak,
3. Var olan su kanallarını kullanarak değerlendirmek ve geliştirmek,
bağlamında kararlar verilmiştir.

· KARAR 4 : YEŞİL KONYA KİMLİĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ

Yeşil öğesinin korunması, geliştirilmesi “Yeşil Konya” kimliğinin yeniden kazanılmasında, “Doğa Onarımı” önemli bir yer tutacaktır. Park içinde var olan yeşil dokunun sağlıklaştırılması, oran olarak yeşilin arttırılması önemli bir karardır. Park’ ta zaman içinde açılan yollar daraltılmış, yer yer kaldırılması önerilmiş ve yeşil alanların arttırılması yönünde proje kararı geliştirilmiştir. Böylece parktaki yeşil oranı % 20-25 oranında arttırılabilecektir. Bu projede Osmanlı-Türk Park ve Bahçeleri özelindeki çeşitli özgün ögeler kullanılacaktır. (Bkz. EK I).

1. Park içi sert kaplamalı zeminlerin olabildiğince azaltılarak, geniş yeşil gölgeli ve çim alanların elde edilmesi başlıca peyzaj planlama ilkesidir.

2. Yeni yapılmış uygulamaların, döşeme, sedde ve kaplamalı zeminlerin ve nitelikli bazı alanların korunması ve geliştirilmesi önerilmiştir,

3. Yoğun yetişkin bitki / ağaç dokusunun bulunduğu kesimlerin korunması ve buradaki doğal yeşil alan niteliğinin geliştirilmesi önerilmiştir,

· KARAR 5 : TARİHSEL ve KÜLTÜREL KİMLİK

5.1. KÜLTÜR KULLANIMLARININ ARTTIRILMASI VE SOSYO-KÜLTÜREL ÖGELERİNİN GELİŞTİRİLMESİ
Fuar içindeki tüm sosyal ve kültürel yapıları (düğün salonu, sergi, çok amaçlı toplantı, tiyatro vb) bir araya toplayacak hem açık hem de kapalı mekanları olan bir "KÜLTÜR MERKEZİ” öngörülmüştür. Bu merkez karşısında 10-12 000 kişiye hizmet verecek bir ANFİ TİYATRO oluşturulacak bir yapay tepe üzerinde inşası önerilmektedir.

5.2. TARİHSEL YAPI VE PEYZAJ ÖGELERİNİN KORUNMASI
Selimiye fırını, Sakahane, Tekke, Ayabakan Türbesi, Sakahane Mescidi, Ferhuniye Camii, Eski Konya Evi (Azizoğlu, Lokal, ) , vb bir kısmı koruma altında olan (tescilli) kültür varlıklarının korunması ve bu kesimde geleneksel bir KONYA SOKAĞI düzenlemesinin yapılması öngörülmüştür.

5.3. KONYA GELENEKSEL MİMARİ ÖGELERİNİNİN VE PEYZAJ ÖGELERİNİN ÇAĞDAŞ YORUMLARININ OLUŞTURULMASI

Konya’nın tarihsel ve kültürel kimliğinin korunması ve geliştirilmesinde Fuar Alanı’nın önemli bir konumu bulunmaktadır. Özellikle, Alaeddin Tepesi ve bir bölümünün yayalaştırılması öngörülen Mevlana-Alaeddin Caddesi ile olabildiğince bağlantılarının güçlendirilmesi, bu kimliği daha geliştirecektir.
Bu projede Osmanlı-Türk Park ve Bahçeleri özelindeki çeşitli özgün ögeler kullanılacaktır. (Bkz. EK I).

TASARIM HEDEF VE İLKELERİ :

1. MAKRO HEDEF VE İLKELER:

· SAKİN, DİNLENME VE HUZUR’A YÖNELİK BİR KENT MERKEZ PARKI OLUŞTURULMASI,
· GELİP GEÇİLEN DEĞİL, OTURULUP DİNLENİLEN BİR “VAHA” OLUŞTURULMASI,
· KENT İMAJINDA ESKİ FUAR ALANI’NIN SİMGESEL NİTELİĞİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ,
· KENT ve YAKIN ÇEVRE İLE BAĞLANTILI YEŞİL SİSTEM GELİŞTİRİLMESİ,
· YAYA / BİSİKLET İLE ÇEVREDEN ULAŞIMIN KOLAYLAŞTIRILMASI VE GELİŞTİRİLMESİ,
· PARK İMAJININ “DOĞA ONARIM PROJELERİ” İLE GELİŞTİRİLMESİ,
· PARK’IN YIL BOYU KULLANIMININ SAĞLANMASI,
· PARKIN YEŞİL VE SU ÖGELERİNİN GELİŞTİRİLMESİ.

2. PARK’IN NİTELİK VE KİMLİĞİNE İLİŞKİN HEDEF VE İLKELER:

· PARK’IN SAKİN VE DOĞAL NİTELİĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ, DOĞA İLE TEMAS NOKTALARI (SU/YEŞİL/HAVA/TOPRAK) OLUŞTURULMASI,
· BU AMAÇLA, ÇEVREDE GÖRÜNTÜ, GÜRÜLTÜ VE KİRLİLİK PERDESİ OLUŞTURULMASI,
· PARKIN PEYZAJ NİTELİKLERİNİN SAĞLIKLAŞTIRILMASI VE GELİŞTİRİLMESİ,
· PARKIN KENTSEL DIŞ MEKAN ÖGELERİ BAKIMINDAN GELİŞTİRİLMESİ,
· PARK İÇİ SU ÖGESİNDE ÜÇÜNCÜ BOYUT (ŞELALE) OLUŞTURULMASI, SU YÜZEYİNİN BÜYÜTÜLMESİ, DOĞAL YAŞAM ORTAMLARININ GELİŞTİRİLMESİ,
· PARK’IN TOPLUMSAL “DOĞA EĞİTİMİ VE BİLİNÇLENDİRME” NİTELİĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ,
· PARK’IN “SANATSAL VE KÜLTÜREL” NİTELİĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ,
· PARK’IN ALAEDDİN TEPESİ, MEVLANA AKSI İLE YAYA/ BİSİKLET BAĞLANTILARININ GÜÇLENDİRİLMESİ,
· PARK’TAKİ GEREKSİZ TÜM YAPI, EKLENTİ VE STANDLARIN KALDIRILMASI,
· PARK’TAKİ GEREKSİZ YOL, DÖŞEME VB. BETON/KAPLAMA ZEMİNLERİN MİNİMİZE EDİLMESİ, YEŞİL ALANLARIN MAKZİMİZE EDİLMESİ,
· PARK’TAKİ GÖRÜNTÜ VE GÜRÜLTÜ KİRLİLİKLERİNİN BERTARAFI,
· PARKI BÖLÜCÜ EN ÖNEMLİ ETMEN OLAN TRAMVAY AKSINI SAĞLIKLAŞTIRMAYA YÖNELİK İLKELER VE ULAŞIM KARARLARI GELİŞTİRİLMESİ,
· PARK’TAN ZAMAN İÇİNDE ALINAN PARÇALARIN PARKA İADESİ İLE PARK ALANIN GELİŞTİRİLMESİ VE ALAEDDİN TEPESİ İLE BÜTÜNLEŞİK OLARAK TASARLANMASI.













EK I

İSTANBUL’DA OSMANLI-TÜRK PARKLAR ve BAHÇELER

İstanbul'da Osmanlı-Türk dönemi bahçe mimarisi ve su kıyısı kullanımlarına ilişkin araştırma ve incelemeler yeterli denilemez. Çünkü bugün, olduğu gibi korunabilmiş tek bir Türk bahçesi bulamayız. Eski bahçelerden pek azı, çok bozulmuş ya da harap olmuş bir biçimde, bize kadar kalmış, ötekiler de bütünüyle ortadan kalkmıştır. Su kıyısı düzenlemeleri de benzer şekilde genellikle ortadan kalkmış, yok olmuştur.

Bununla birlikte, dini ve özellikle sivil mimarimizin varmış olduğu yüksek ilerleme derecesini göz önünde tutarak, bahçe mimarimizin ve su kıyısı düzenlemelerinin de hiç olmazsa aynı olgunluğu bulmuş olduğu kabul edilebilir. Bahçe konusunun halk dilinde ve edebiyatımızda eskiden beri aldığı önemli yer ve İstanbul bahçelerine ait destanlar, bu kanıyı güçlendirmektedir.

Prof. Sedat Hakkı ELDEM, 1940'lı yıllarda hazırladığı "Türk Bahçeleri" adlı araştırmasında mevcut bahçe ve mesirelerin bu dönemde, her ne kadar bozulmuş, harap olmuş veya son yüzyıl eserleri olsalar bile, bunları toptan inceleyerek sonuçlara ulaşmış ve genellemelere varmıştır. Yol kalıntıları, havuz ve duvar izleri, başka bir yerde rastlanabilen bir köşk ya da çardak izi bu incelemenin esas elemanlarını oluşturmuştur.

Bu araştırmada eksikleri tamamlamak için, başvurulan ikinci bir kaynak da eski bahçeler ve su kıyılarına, yalılara ait eski resimli tasvirler, gravür ve fotoğraflardır. Bu resimler ve gravürler hayali ya da gerçek bahçelere, yalılara, kıyılara ait olup, ayrıntıları yeteri derecede aydınlık olmasa bile, bütün hakkında fikir vermektedirler. Başvurulan bir başka kaynak da yazılı dökümantasyon ve araştırmalardır. Konu bu üç temel kaynağa göre incelenmiş ve Türk bahçesi ve su kıyısı düzenlemeleri hakkında, pek kesin olmasa bile, genel bir fikir verilmeye çalışılmıştır. Çeşitli veriler bir araya getirilerek, Türk Bahçesi / Su kıyısı düzenlemeleri hakkında var olan ve kısıtlı bir süre zarfında ulaşılan bilgiler düzenli ve yararlı hale getirilmeye çalışılmıştır.

I. Türk Bahçelerİnİn Genel Kentsel TasarIm ve Peyzaj İlkelerİ

Osmanlı Türkleri, Türk “paysagiste” bahçesini doğuran görüş ve zihniyeti, yurdumuza gelinceye kadar, etki altında kalmadan içlerinde taşımışlar ve aynı esinle buradaki kompozisyonları yaratmışlardır. Doğaya karşı duydukları saygı ve sevgi ve doğa ortasında kurdukları bahçelerde gösterdikleri itidal ve alçakgönüllüğü 19. yüzyıl başlarına kadar sürdürmüşlerdir. Natüralist bahçe ve “paysage” mimarinin bundan son iki yüzyıl öncesine kadar tek ve en eski ustaları olan Çinliler ile olan temastan Türklerin çok şey öğrenmiş olduklarını kabul etmek gerekmektedir. Ancak öğrendiklerini benimsemiş ve karşılaştıkları doğa parçasının kendi içinde taşıdığı bütün gizli güzellik ve olanaklarını en ince ve anlayışlı bir duygu ile hissetmiş ve bu alanları işlemesini bilmişlerdir. Güçlü ve duygulu elleriyle işledikleri alanlara kendi güzellik anlayışlarını aşılamışlardır. Bu natüralist bahçe sanatının ancak 18. yüzyıl ortalarında, Avrupa’ya girdiğini ve ilk olarak İngiliz Bahçesi adı altında eser vermeye başladığını hatırlatırsak, Türk paysagiste bahçesinin Avrupa ve yakın doğu sanatında alması gereken önemli yeri kolaylıkla taktir edebiliriz (ELDEM, S.H., “Türk Bahçeleri”, 1976).

Türk natüraliste bahçesi Avrupadakinden farklı olarak hiçbir zaman romantik heveslere kapılmamış, sun’i harabeler, grotesk ve exotik inşaata gereksinim duymamıştır. Bundan başka, eğimi, tarhlar ve yolları içinde kaide olarak kabul etmeyerek, düz hatları bazan büyük ölçüde bile, doğa içine çizmek cesaretini göstermiş ve burada da başarılı olmuş, yani çerçeveyi aşmamış ve uygunsuzluk yaratmamıştır. Genellikle Türk paysagiste mimarisi, işlediği doğa parçasını fazla zorlamadan, yalnız ufak tefek (retouches) ve ilavelerle etkilemeğe çalışmıştır. Bütün gücü, uygun olan yerleri seçmek ve keşfetmekte gösterdiği dirayet ve isabettedir.

19. yüzyıl sonları ve özellikle 20. yüzyıldan itibaren bu anlayış ve bilgi kaybolmuştur. Türk geometrik ve mimari bahçeleri ise bütünüyle abstre desenlere göre inşa ve tarh olunmuştur. Aslında 17. yüzyıla kadar süren ve iç bahçelerde uygulanan bu yöntem ve kural, Türk bahçelerinde 19. yüzyılın başına kadar korunmuştur.

Avrupada Romen villasından esinlenilerek İtalya, Fransa ve İngiltere manastır ve şatolarının dar teras ve avlularında oluşturulan geometrik bahçeler, ilk önce İtalya’da, 16. yüzyılda olmak üzere dar çerçevelerini aşmışlar ve büyük alanlar kaplamaya başlamışlardır. Fransa 17. yüzyılda aynı akıma uyarak, kendi kudret ve ihtişamını muazzam perspektivler, parter ve su oyunlarında aksettirmiş ve geometrik ve aksial desene dayanan bahçelerin en büyükleri değil ise de, en kudretli ve zenginlerini yaratmıştır. Bu sınırları aşma hevesinin Avrupanın büyük şehirlerine yayıldığı 17. ve 18. yüzyılda küçük geometrik bahçe yerine yavaş yavaş baroklaşan Fransız bahçesi geçmiştir.

Müslüman alemi ve etkisi altındaki yerlerde ise geometrik bahçe eski şeklini 19. hatta 20. yüzyıla kadar korumuştur. Türk bahçesi de 19. yüzyıla kadar, doğu ve müslüman bölgeleriyle olan yakınlığını muhafaza etmiştir (ELDEM, S.H., “Türk Bahçeleri”, 1976).

16. yüzyıla kadar Akdeniz havzasının müslüman, latin, rum ve frenk memleketlerindeki bahçe anlayışları birbirine yakın olmakla birlikte Osmanlı-Türk bahçelerinde bazı özelliklere sadık kalındığı göze çarpmaktadır.

Buna göre:

· Bahçe, daima küçük bir alanı kaplar, duvarlar veya binalarla çevrilmiş ve oturmaya elverişli olmak, çiçek, yemiş ve sebze vermek gibi yararlar sağlamak için yapılmıştır. Eldeki araçlar ve alan sınırlıdır, dolayısıyla ölçü küçüktür.
· Müslümanlar eski bir doğu geleneği olan setler ve teraslara bahçelerinde daima sadık kalmışlardır ve bu usulü aşırı bir şekilde kullanmışlardır. Hatta set ve teraslarla yetinmeyerek, bahçelerini damlar üzerine bile inşa etmişlerdir. Su oyunları, yani havuzlar, bunları birbirine bağlayan kanallar, müslüman bahçelerinin en belirli karakteristikleridir.
· Bahçelerin çeşitli yerlerine köşkler serpiştirmek, özellikle doğuda geçerli ve yaygın olan bir uygulamadır. Doğu bahçesi, genellikle bahçe anlayışının başlangıcı sayılır. Kurak arazi, az yağmurlu iklimde, bitkilerin beslenecekleri suyun sağlanması sorunu, bahçe mimarisinin başında gelmektedir. Su, kaynağından veya çaylardan alınarak sun’i kanallara sevkedilmiş ve arazi bu yolla sulanmaya elverişli bir duruma getirilmiştir. Bunun için zeminin hafif eğimli olması kanalların akıntısını kolaylaştırmak bakımından gereklidir. Bu olmazsa eğim kanalların içinde yapay olarak oluşturulur. Birbirini düz hatlarla kesen kanal şebekesi geometrik bahçe mimarisinin öncülüğünü yapmıştır denilebilir. Kanalların suyu yönlendirme ve paylaşma ödevlerine göre kesit ve genişlikleri belirlenmektedir. Yer yer ve tercihan kesinti noktalarında toplama ve yayılma tekneleri getiriliyor, bunlar zamanla süs havuzları biçiminde gelişiyorlar. Kanalların arasında kalan alanlar da aynı geometrik formüle göre planlandırılmıştır. Bu suretle geometrik bahçe sistemleri doğmuş olmaktadır. Partlar ve Sasaniler bahçelerini bu esas üzerinde kurmuşlardır. Haç şeklindeki kanal sistemi bahçe planının esasını teşkil etmiştir. İranlılar aynı ilkeyi geliştirmiştir. Haçın dört kolu arasında kalan dört alandan "Cihar bağ" sistemi doğmuştur. Bu dört bağ, dünyanın dört bucağı şeklinde kozmolojik bir düşünceye dayandırılmıştır (ELDEM, S.H., “Türk Bahçeleri”, 1976). Cihar bağ plan birçok doğu bahçelerinde esas ilke olarak kabul edilmiştir. Bütün varyasyonlar ve zaman ilerledikçe ortaya çıkan değişikliklere rağmen, bu şaşmaz iskelet kendini daima duyurmuştur.
· İki kanalın kesinti noktası bahçenin en çekici yeridir. Burada baş havuz ya da köşk bulunur. Bazen burası yapay olarak yükseltilmiş ve "cihannuma" durumunu almıştır. Çin bahçelerinde bu tümsek yapay olduğu gibi doğal da olabilir. Çoğu zaman bu tümsekler birden fazladır ve gayet büyük kompozisyonlarda birer "odak noktası" görevi görürler. Suyun daima eğimi arazi veya dağ eteklerinde kurulmuştur. Kanal sistemi, bu durumlarda bir yöne doğru uzanır. Yani esas arazi kanal eğilimini izler, ara kanallar eğime dikey durumda ve biribirine paraleldir. Bu suretle latin haçı bozulmuş ızgaraya benzer bir plan vücud bulmuştur. Böyle durumlarda bile çok kere cihar bağı sistemini koruma yönüne gidilmiştir.
· Setli Bahçeler : Arazinin eğilimi arttıkça, suların akıntısı çoğalmış ve istenilen hızı aşmıştır. Bahçe zemini ise yatay olacağına eğimli olmuştur. Kabul edilmesi imkansız sayılan bu iki nedenden ötürü, zemin yatay tabakalara bölünmüş ve kademelendirilmiş, alan istinad duvarlarıyla tutulmuştur. Bundan da "setli bahçeler" doğmuştur. Kanallara, kısaltılmış boyları içinde normal akıntı sağlamak mümkün olmuş ve üstelik bahçeyi zenginleştiren birçok eleman kazanılmıştır. Bunlar kanalların setten sete geçerken zorunlu olarak ortaya çıkaracağı çağlayan ve şelaler ile setlerin kenarlarında üstün görüş ve ferahlık sağlayan noktalardır ki, buralara köşkler ve kameriyeler oturtmak fırsatı kaçırılmıştır.
· Yollar : Bahçelerin en karakteristik taraflarından biri, yollarının daima yükseltilmiş ve kaldırımlı olmalarıdır. Bu durumu, zemini sulamak, hatta çoğu zaman tamamiyle su altında bırakmak zorunluğu doğurmuştur. Bir sulama tekniğinden doğan bu usül, bütün doğa bahçelerinde uygulanmış ve bahçelerin mimarisi üzerinde etkili olmuştur. Bend ya da set biçimindeki yolları sayesinde, bahçe planı uzun süre geleneksel aksiyalite ve düzenini koruyabilmiştir.








2. Osmanlı Döneminde İstanbul'da Mesire Yerleri, Doğal ve Halka Açık Parklar

2.1. Kağıthane Mesiresi:

Kağıthane Mesiresi birkaç yüzyıl boyunca bütün İstanbul halkının rağbetini görmüştür. Uzunluğu bakımından İstanbul’un en büyük mesirelerinden biridir. Halka açık olan bölümü, derenin iki sahilince Fil köprüsünden Doğancılar Köprüsü’ne kadar ve oradan başlayarak yalnız sol sahilde olmak üzere, Kağıthane köyüne kadar uzanır. Dere, iki köprü arasındaki kısımda, rıhtım Kağıthane köyüne kadar uzanır. Dere, iki köprü arasındaki kısımda rıhtım duvarları ile çevrelimiştir. Hünkar köşkü ile Has bahçe, Doğancılar köprüsünden Kağıthane köyüne kadar olan kısmın sağ sahilini oluşturur. Bu kısımda dere düzenlenerek iki tarafı birbirine paralel rıhtım duvarları ile çevrilmiş ve Türkiye’de bahçe mimarisinde yapılmış en uzun kanal inşa edilmiştir. Bu kısım Cetvel-i sim olarak tanınmıştır.





FOTOĞRAF 1. 19. YÜZYIL SONUNDA KAĞITHANE MESİRESİ


Genişliği yer yer değişen, iki çıplak tepe sırası arasında uzanan Kağıthane Vadisi, olağanüstü etkili ve orantılı bir mekan oluşturmaktadır. Bu alanın çeşitli yerlerine serpiştirilmiş büyük ağaç kümeleri, göz için gerekli ölçüyü verirler. 1940'lara kadar mevcut olan Çağlayan köşkünden başka, yalnız İmrahor köşkü bahçesi içinde ve harab bir halde ayakta durmaktaydı. (ELDEM, S.H., “Türk Bahçeleri”, 1976).


FOTOĞRAF 2. 19. YÜZYIL SONUNDA KAĞITHANE MESİRESİ

2.2. Göksu:

Geniş alan kaplayan mesirelerden biri de Göksu mesiresidir. Bu mesire yerinin incelenmesi, bize, bu gibi yerlerin ne kadar ince bir duygu ve kuvvetli bir anlayış ile ele alınarak işlendiğini öğretir. Göksu mesiresi, Kağıthane ile önem ve rağbet bakımından yarışırdı. Topoğrafik yapısı Kağıthane’ninkinden ayrıdır. Çayır, Küçük ile Büyük Göksu arasındaki alanı Boğaziçi sahiline kadar kaplar ve Göksu deresini izleyerek Dört Kardeşler mevkiine kadar uzanırdı. Göksu deresine, küçük bir kolun aktığı yerde ise çayır bir miktar genişlerdi. Çayır Anadolu Hisarı ve Yenimahalle sırtları ile sınırlanmış, Boğaz tarafı ise açık kalmıştır. Bu fevkalede sevimli sahayı insan eli çok anlayışlı bir surette işlemiş ve en uygun yerlerini uygun motiflerle belirterek değerlendirmiştir. Küçüksu ağzındaki kasır ve dört yüzlü çeşme ile taş sofa, Anadolu Hisarına güzel bir karşılık oluşturmakta ve Çayırın Boğaza açılan kısmını, uyumlu bir biçimde çerçevelemektedir. Bu güzel eser II. Mahmud yapısı ve 1802 tarihlidir. (ELDEM, S.H., “Türk Bahçeleri”, 1976).

Derelerin üzerine atılmış çeşitli köprüler, ağaç grupları ve çeşmeler çayırı ayrıca süslemektedir. Göksu deresinin sağ sahilinde, su değirmeni önündeki ahşap köprü hizasındaki sahada, karakteristik ve büyükçe bir sofa vardır. Bu set II. Mahmud zamanında inşası tasarlanan bir köşkü taşımak üzere yapılmış ve sonradan köşk yapımından vazgeçilmesi üzerine bu halde kalmıştır.


Eskiden yolun sol tarafında bir çeşme, sağ tarafında da bir namazgah seti vardı. Çeşmenin yazı taşları yok olmuş, yalakların bir kısmı da sökülmüştür. Bununla beraber, kalan parçalar, eserin II. Selim zamanına ait olduğunu gösterir. Çeşme, dört yalaklı tiptedir, özelliği büyük yalaklardan birinin önündeki kanaldadır. Eskiden 10 metre kadar uzunlukta olan bu kanalın kenarları muntazam taşlarla çevrilmişti. Sonu mevcut olmadığı için suyun dereye nasıl boşaldığı bilinmemektedir. Biraz ilerdeki namazgaha ait iki ağaç ve küçük bir tümsekten başka bir şey kalmamıştır. (ELDEM, S.H., “Türk Bahçeleri”, 1976).

FOTOĞRAF 3: GÖKSU DERESİ

Köşklü set, az eğimli bir arazi üzerine, gayet sevimli ve Göksu deresinden biraz ayrılmış, tepeciklerle çevrilmiş bir alanın kenarına yapılmıştır. Sofanın şekli, arkası yarım yuvarlak, önü ise çok hareketlidir ve iki köşe ayağı arasında bir konvex eğriden ibarettir. Bunlar demir kenetlerle tutturulmuş ve boğaz taşından kaideler üzerine oturtulmuş, ot taşı levhalardır. Setin üstünde, küçük bir kasrın temelleri vardır. Bu temel duvarlarına göre, kasrın planı, şimdiki Küçüksu kasrının planını hatırlatır. Sofanın, ortalarına yakın bir yerinde büyükçe ve 1811 (H.1226) tarihli bir yazılı taş vardır. Sofanın ve köşkün niteliği hakkında tereddüt uyandıran şeylerden biri de etrafta serpilmiş, işlenmiş taşlardır. Bunların karakteri çok kabadır ve 19. Yüzyılın ikinci yarısına ait oldukları etkisini uyandırırlar. Küçüksu kenarındaki sınırlı Has Bahçe alanından başka her yanı halka açıktı. Göksu deresi kenarına yapılmasına izin verilen fabrikalar, Boğaz ağzındaki ilkokul, çayırı bölen ağaçlı yol ve nihayet yeni vapur iskelesi ile çeşmeli sofa üstündeki kahve, bu emsalsiz Boğaz köşesinin güzelliğini bozmuştur.

Evliya Çelebi, Göksu mesiresi için şöyle diyor: “Ab-ı hayat misali bir nehirdir ki, Alem dağlarından cereyan edip gelir. İki tarafları yüksek ağaçlarla müzeyyen bağlardır ve ekseri yerleri Halıcı Zade bahçeleri ve un değirmenleridir. Bu nehir üzerinde bir tahta köprü var. Cümle uşakkan kayıklar ile bu nehirden ileri ferahfeza köylere varıp ağaçlar altında zevk ve sohbet ederler. Vacib-ül seyr bir mesiredir” (ELDEM, S.H., “Türk Bahçeleri”, 1976).


2.3. Balta LİmanI ÇayIrI:

Boğazın en sevimli, ancak uzun yıllardan beri terk edilmiş mesirelerinden biri de Balta Limanı çayırıdır. Çayır iki sırt arasındaki (Fıstıklı Bağ Tepesi ile Halim Paşa Koruluğu) vadinin bir yanını kaplar ve içinden Balta Limanı Deresi akar. Vadi dereyi izleyerek ve gittikçe daralarak, Kanlı Kavak Deresi' nin, Balta Limanı Deresi'ne döküldüğü yerde ikiye ayrılır. Çukur Bağ denilen yere kadar derenin iki tarafında büyük ağaç kümeleri vardır. Derenin boğaza döküldüğü ağzı, sonradan doldurulmuş ve burada yapılan Balta Limanı Sarayı ve bahçesiyle, çayırın manzarası kapanmıştır. Çayır içinde, insan elinin yaptığı eklentiler, özellikle 300 metre kadar uzanan ve çayırın bir yanını sınırlayan, satranç biçimindeki ağaçlıktır. Bu ağaç sırasının sonunda doğa yine serbest bırakılmış ve bu geçiş noktası, fıskiyeli setler ile karakterlendirilmiştir. Bu setler üç kat olarak yapılmış, en alt kata da çıkıntı biçiminde bir havuz eklenmiştir. Fıstık ağaçlarının sıraya alınmış olmaları ve yaşları III. Selim devrini hatıra getirir. (ELDEM, S.H., “Türk Bahçeleri”, 1976).

Yol boyundaki koruluk saray ile beraber dikilmiş, burada ikişer sıra ağaç arasında büyükçe bir boşluk bırakılmış ve böylelikle güzel bir yeşillik mekanı oluşturulmuştur. Burada bulunan fevkani bir köşkün ancak alt bölümleri kalmıştır.

2.4. Sultanİye ÇayIrI

Sultaniye Çayırı diğer mesire yerlerinden ayrı olarak, daha küçük ve sade bir yapıya sahipti. Burası Boğaz sahilinde, çayır ortasında kurulmuş büyük bir ağaç grubundan oluşmuştu ve ağaçların altında kademeli bir çifte çemensofa vardı. Mesire yeri oldukça küçüktü ve sahilde 150 yıl öncesine kadar duvarları meydanda olan meşhur “Acem Köşkü” ve bahçesi vardı. Evliya Çelebi’ye göre, Beykoz’un güney tarafında leb’ideryada (denize nazır) bulunan Sultaniye Bahçesi II. Beyazıd yapısı ve “bir bağ-ı cenan misal-i gülistandır”. Burada öyle serviler vardır ki ”kebkeşan asa semaya ser çekmiştir” (ELDEM, S.H., “Türk Bahçeleri”, 1976).

2.5. Çubuklu Mesİresİ

Sultaniye çayırına yakın olan Çubuklu mesiresi, aynı esaslara göre kurulmuştur. Sahile yakın bir yerde, büyük ağaçlar altında bir havuz ile çeşmeli sofaları vardır. Bugün, havuz ve çeşme mevcut olmakla birlikte depolar ve iskele ile rıhtım inşaatı, çayırı sahilden ayırmış bulunmaktadır. Eskiden beri rağbette olan bu mesireye bugünkü çehresini veren ve Feyzabad adı altında canlandıran III.Ahmed’in damadı İbrahim Paşa’dır. Havuz, sadece taş kaldırım ile çevrilmiş ve bir yalak ile beslenmiştir. Çeşmeli sofa, daha iyi vaziyettedir. 1720-1721 (1133) tarihli ve çok zengin bir üslubda inşa edilmiş olan tek cepheli çeşme, sofanın ortasında değil, bir yüzün üstünde bulunmaktadır. Göksu ve Çağlayan sofalarında da aynı düzen göze çarpmaktadır. Sofanın bir köşesinde bir mihrab taşı vardır (ELDEM, S.H., “Türk Bahçeleri”, 1976).

2.6. HavuzbaşI Mesİresİ:

Çengelköy ve Beylerbeyi arasında bulunan Havuzbaşı Mesiresinde, havuz ile oturma soflarının bir araya getirilerek çok kullanışlı bir çözüm yolu bulunduğu söylenebilir. Hafif eğimli bir arazi üzerinde inşa edilmiş olan bu sofa, üç tarafından güçlü bir istinat duvarı ile tutulmuş ve ortasında havuz, iki tarafında da yan sofalar olmak üzere üç kısma ayrılmıştır. Ortalama 8-12 metre büyüklüğünde olan havuz, geniş kapak taş çevrilmiş ve sofanın ön yüzüne kadar uzatılmıştır. Bir sıra asırlık çınar ağacı, eski satranç dizisinin son kalanlarıdır. Sofaların, bu ağaçların biraz gerisinde bulunmaları ve ağaçların da sofaların üzerine dikilmemiş olmaları, dikkati çekmektedir. I. Abdülhamid zamanından kalmış olan bu grup, eskiden denize kadar uzanan bu mesireye aitti. Bugün deniz tarafı kapanmıştır.

Yukarıda kısaca açıklanan, en tipik birkaç mesire yerinden başka bir dereceye kadar eski bünye ve karakterlerini muhafaza etmiş çayır ve mesire yerleri daha var ise de, bunlar günden güne özelliklerini kaybetmiş ve çoğu, asırlık ağaçları kesilerek ve üzerlerinde yeni tesisler yapılarak veya imar/ifraz edilerek konut alanına açılmışlardır.

2.7. Setlİ Mesİre ve Özel Bahçeler

Buraya kadar incelenen mesire ve çayırlar, araziyi zorlamadan ve tersine, arazinin topoğrafik yapısı hesaplanarak kompoze edilmiş yerlerdir. Zemin izin verdikçe, bu serbest ve doğaya karşı saygılı usül tercih edilmiş ise de, çok hareketli olan İstanbul’un arazisi, her zaman bu çözüm yollarına imkan vermemiş ve bazen arızalı alanları bile mesire ve bahçe olarak kullanılır bir şekle sokmak zorunluluğunu doğurmuştur. Bu durum setli ve kademeli bahçe mimarisini ortaya çıkarmıştır. Büyük mesirelerde arazi, setli olarak yapılmayıp, doğal şekilde bırakılmıştır. Bu nedenle, setli mesirelere daha az rastlanmaktadır. Bazen setli kısım, daha büyük bir mesirenin bir parçasından ibarettir.

Ihlamuraltı, bu tür mesirelerin en büyüklerinden biridir. Teşvikiye ile Abbas Ağa mahallelerinin yer aldığı sırtlar arasında Ihlamur Deresi ve çayırlığı uzanmakta ve Fulya Bayırı'nda son bulmaktadır. Çayırın sonu Has Bahçeye ayrılmış ve duvar içine alınmıştır. Burada eskiden Hacı Hüseyin Bağı bulunmakta idi. Şimdi yerinde Nüzheriye veya Ihlamur Köşkü vardır. Muradiye sırtlarının etekleri istinat duvarlarıyla tutulmuş, Abbas Ağa sırtları ise bütünüyle setlerle düzenlenmiştir. Bu setler üzerinde çeşitli nişantaşları, su hazineleri ve en aşağıdakinde bir havuz, üstten bir alttaki set üzerinde de sıra ile fıstık ağaçları dikilmiş bulunmaktadır. İstinat duvarları arazi üzerine büyük bir anlayış ve bilgi ile oturtulmuş ve bayırın doğal güzelliğini bozmamıştır (ELDEM, S.H., “Türk Bahçeleri”, 1976).

Bu alanı süsleyen elemanlar arasında birer anıt sayılabilecek derecede iyi kompoze edilmiş, III. Selim ve II. Mahmud nişantaşlarından başka, birinci sette bulunan büyük havuz vardır. Küçük Çamlıca, Sütlüce, Kandilli, Çırçır, Çubuklu, Silahdarağa Mesireleri, aynı tipte ve orta büyüklükte setli bahçelerdir. Hepsinde ortak olan nitelik, zeminin istinad duvarları ile farklı katlara ayrılmış olması ve bahçenin belirli bir yöne bakan bir çeşit anfiteatr oluşturmasıdır. Sütlüce ve Çubuklu'da setler Boğaza, Silahdar'da, Alibeyköyü Deresine, Çırçır'da ise vadi ve karşı bayırlara bakmaktaydı. Setler birbirine kademelerle bağlı olup, çeşitli su oyunları ve köşkler taşımakta idi. Ağaçlar kat kat setler üzerine dikilmişti. 1950'lere kadar bu yerlerin çoğu eski niteliklerini korumaktaydı.

2.8. Asma Bahçeler

Asma bahçeler incelenirken doğunun en eski bahçelerini ve özellikle Babil’in asma bahçelerini hatırlamamak mümkün değildir. Eski efsane ve belgelere göre, dünyanın yedi harikasından biri olan bu bahçe, birbirine kademelerle bağlı ve anfiteatr şeklinde sıralanmış teraslardan oluşmuştu. Bu teraslar, kalın ayaklar ve duvarlar üzerine oturtulmuş kemerler ve büyük taş levhalarla elde edilmişti.


Bu duvarlar, asma bahçenin toprağı ve kaldırımlarını taşırlardı. Bizdeki asma bahçelerin, aynı esaslara göre yapılmış olmaları, dikkati çekmektedir. Kalın taş ayaklar üzerinde kemerler ve bunların üzerinde tonoz ve voltalar vardır. Bu tonozların sırtları, sızan suları akıtacak şekilde biçimlendirilmiş, izole edilmiş ve üzerleri toprakla doldurulmuştur. Sular, çörtenler ile sona eren kanallar ile dışarıya akıtılır veya künk borularla aşağıya yönlendirilir. Bazen bahçe alanı yetersiz olan yerlerde, yeni alan direkler üzerine oturtulmak suretiyle kazanılmış, bazan de bütün bahçe böyle ayaklar üzerine inşa edilmiştir. Bahçelerin ayaklar üzerine alınmasındaki başlıca neden, belirli bir yükseklik seviyesini korumak ve böylece öne eklenen yeni bahçeyi, eski bahçelere göre daha aşağıda ve dolayısıyla manzarasız yapmak mecburiyetinden kaçınmak zorunluğudur. (ELDEM, S.H., “Türk Bahçeleri”, 1976).

Bu tür bahçe ve terasların en önemlileri Topkapı Sarayı' ndadır. Bunlar, Sarayın Haliç cephesinin gelişmesi ve genişlemesi üzerine yer yer ve bazen biribirinin önünde yapılmıştır. İlk örnek; IV.Murad zamanında Revan ve Bağdad Köşkleri' yle birlikte, yapılan terastır. Teras büyük ayak ve tonozlar üzerine oturtularak lale veya lale bahçesi olarak tanınan eski Sofa-i Humayun ile İncirlikten daha yüksek bir düzlemde inşa edilmiştir.

Revan köşkü ile Hırkai Saadet dairesi önündeki sütunlu Sofa önünde, havuz, havuzun önünde de lale bahçesine giden yükseltilmiş yol ve merdivenler yapılmış, yolun ekseni ve büyük taş konsollar üzerine de, Sultan İbrahim zamanında, olağanüstü süslü ve İftariye Köşkü olarak tanılan kameriye eklenmiştir. Bu çardak, Türk Bahçelerinde yaygın olan motiflerden biridir ve başka yerde benzeri kalmamış olduğu için mimari tarihimiz için değeri büyüktür.

Bütünüyle teras sınırı dışında ve konsollar üzerinde bulunması da karakteristiktir. Terasın yapılış nedeni Bağdad Köşkü' dür. Hindistan'daki Türk bahçelerindeki bazı örnekleri andırmaktadır. Özellikle Ağra’da Şah Cihan' ın inşa ettirdiği ve aynı çağa rastlayan Musamman Burc ve Şişmahal ile benzerliği büyüktür. Ne yazık ki İstanbul Bahçeleri, aynı devire ait oldukları halde Moğol Bahçeleri kadar iyi korunamamıştır. Teras eski kaplamasını yitirmiştir. Bu kaplamanın üzerinde eskiden su paylaşım yolları ve toplama tekneleri olduğu tahmin edilebilir. Eski parmaklıklar da değiştiği gibi, havuzun etrafındakiler de yenidir. Surname-i Vehbide görülen ve Haliç cephesini bulutlandıran çardakdan da iz kalmamıştır. (ELDEM, S.H., “Türk Bahçeleri”, 1976).

Asma bahçeler arasında yer alan ve İkballer Dairesi' nin önünde bulunan bir başka teras, yukarıda tanımlanan ilkelere göre yapılmıştır. Burada da zemin, tonozlar üzerine oturtulmuştur. Terasın etrafı çeşitli devirlerde değiştirilmiş, Veliaht Dairesi olarak tanınan odaların yapılmasıyla bir kısmı eksilmiş, balkonuna ilaveler yapılmış, zemin de yükseltilmiştir. Su kanalları bir ana kanal ve ona dikey iki yan kanaldan oluşmaktadır. Sular sonunda döşeme için oyulmuş dolambaçlı ve dekoratif bir motifte toplanmakta ve oradan künkler aracılığıyla aşağıya indirilmektedir. Su kanallarının dekoratif bir motif haline sokulması, karakteristik bir Türk adetidir ve 19. yüzyıl ortalarına kadar devam etmiştir. Terasın büyük mermer levhalarıyla yapılan döşemesi içinde kapak taşlarıyla yapılmış iki ayrı desenli motif göze çarpmaktadır.

Bütünüyle asma olarak yapılan bir diğer bahçe de III. Sultan Osman’ın asma bahçesidir. Bu bahçe, 18. yüzyıl ortalarında, Hünkar Sofası önüne taş ve tuğla ayak ve kemerler üzerine oturtularak yapılmıştır. Kapsadığı alan büyükçe olduğu için kendi başına bir bahçe olarak değerlendirilebilir. Bu bahçede ilk göze çarpan konu, sonradan eklenen bir yapının verdiği olanaklar ölçüsünde aksial yapılmış olmasıdır. Bahçenin diğer iki yüzünden biri, örtülü bir geçit, diğeri de bir kafeslik bölmesi ile kapanmıştır. Bahçenin ortasında, küçük bir havuz ve onun iki tarafında, taş zemin içinden ayrılmış dörder çiçek yatağı vardır. Havuzun iki tarafında ayrıca birer mermer saksı dikilmiştir. Yerinde yapılan araştırma ve kazılar sonucunda, bahçenin zamanla bazı değişikliklere uğramış olduğu anlaşılmıştır.

Bunların biri, III. Osman Köşkü'nü, III. Selim ve I. Hamit odalarına bağlayan koridordur. Bu koridorun ilk yapıda bulunmadığı, fakat çok zaman geçmeden eklenmiş olduğu anlaşılıyor. İkinci değişiklik, çukur parterlerin yükseltilmesiyle olmuştur. Bu parterler etrafındaki yollara oranla, yarım metre kadar çukurda idiler. Büyük olasılıkla su birikintilerine karşı bir önlem olarak, sonradan aynı seviyeye yükseltilmişlerdir. Bu esnada asıl çiçek yastıklarının da şekil değiştirmiş oldukları tahmin edilebilir.

Havuz sahanlığı döşemesi eskidir. Gerek havuzun bordürleri, gerekse kafeslik ayaklarının kaideleri taş işleme tekniğine bütünüyle uygun olarak som döşeme mermeri içinden oyulmuştur. Bahçe, bugünkü durumuyla bile, Türk bahçe mimarisinin en değerli ve nadir örneklerinden biri sayılmaktadır. (ELDEM, S.H., “Türk Bahçeleri”, 1976).


2.9. İstanbul’da Ünlü Bahçe, Mesire ve Parklar

Adları aşağıda sıralanmış bahçelerin büyük kısmı bugün mevcut değildir, bazıları ise harabe şeklinde durmaktadır. İsimler yerli dökümantasyondan ve belgelerden elde edilmiştir. Yabancı yazarlar, daha çok 18. ve 19. yüzyıllarda İstanbul’a rağbet gösterdiklerinden, eski bahçeleri ancak bakımsız ya da terk edilmiş bir halde görmüşlerdir. Örnek olarak, Karaağaç Sarayı ve Bahçesi 19. yüzyıl başında bütünüyle harab, fakat yerinde idi. 18. yüzyılda Üsküdar Sarayı bahçesinde köşkler sökülmüş, bahçe bakımsızdı. 19. yüzyıl başlarında Beşiktaş Sarayı’nın bahçeleri kendi hallerine bırakılmış durumda, fakat mevcuttu. Saraya ait bahçelerin sayıları devirden devire değişmiştir.

Uzunçarşılı İsmail Hakkı Emiri tasnifinden ve H. 998 (1590 M.) senesine ait bir mühimme defterinden yararlanarak 16. yüzyıl son yarısında Has Bahçe’lerin sayısının 39 olduğu saptanabilmektedir. Fakat 17. yüzyıl ortalarında bu bahçelerin sayısı 61’e çıkmış görünmektedir. Evliya Çelebi’ye göre Hasbahçelerin sayısı 21, mesirelerin sayısı 30’dur.

Evliya Çelebi zamanındaki Hasbahçeler: Tersane Bahçesi, Karaağaç Bahçesi, Mirgüne Bahçesi (Kağıthane), Halkalı Bahçesi, Siyavuşpaşa Bahçesi, Fitreköy Bahçesi, Davutpaşa Bahçesi, Sani Bahçesi, Haramidere Bahçesi, İskender Çelebi Bahçe, Dolmabahçe Bahçesi, Beşiktaş Bahçesi, Tokat Bahçesi, Sultaniye Bahçesi, Çubuklu Bahçesi, Kandilli Bahçesi, İstavroz Bahçesi, Üsküdar Bahçesi, Çamlıca Bahçesi, Fener Bahçesi olarak tesbit etmiştir (ELDEM, S.H., “Türk Bahçeleri”, 1976).

Mesireler ise: Yenikapı Mesiresi, Bayrampaşa Mesiresi, Kasımağa Mesiresi, Topçular Mesiresi, Yaveri Mesiresi, Eyüp Bahçesi Mesiresi, Kağıthane Mesiresi, Levend Çiftliği Mesiresi, Baruthane Mesiresi, Emirgüne Mesiresi, Bendderesi Mesiresi, Çaybaşı gezinti yeri Mesiresi, Su Kemerleri Mesiresi, Sultan Osman Havuzu gezinti yeri Mesiresi, Istranca dağları Mesiresi, Selim Han Mandırası Mesiresi, Terkos gölü Mesiresi, Kiteliköy Mesiresi, Türkeşe Mesiresi, Çekmece gölleri Mesiresi, Okmeydanı Mesiresi, Akbaba Mesiresi, Ali Baba Mesiresi, Dereseki Mesiresi, Altındağ Mesiresi (ELDEM, S.H., “Türk Bahçeleri”, 1976).




KAYNAKLAR

• “Ataköy-Büyükçekmece Arası Sahil Düzenlemesi Avan Projesi”, “Araştırma Raporu, Temmuz 1997, UTTA Planlama & Danışmanlık Ltd. Şti.
• ELDEM, S.H., “Türk Bahçeleri”, 1976, Kültür Bakanlığı, San’at Eserleri : 1., Milli Eğitim Basımevi, İst.
• ÖZTAN, Y., “Canlı Kültür Anıtları”, Maison Française, Dekorasyon Dergisi, Şubat 1995, Yıl:1, Sayı: 2, s.146.
• ÖZTAN, Y., “Türk Bahçesi Artık Madalyalı”, Turkuaz Dergisi, Mart 1994, Sayı:6., s. 154.
• Kevin Lynch “Image of the city".
• TÜMER,S., 1975., “Rekreasyon: İlgili Kavramlar, Sınıflamalar”, Peyzaj
Mimarlığı Dergisi, 75/2, s.16-17-18.
• ARAN, S., 1974., “Çevre Düzenlemesi-Peyzaj Mimarlığı İlişkileri”, Peyzaj Mimarlığı Dergisi, 74/1, s.11.
• “Altınpark Düzenleme Yarışması”, 1986, Ankara Büyükşehir Belediyesi.
• ÖZEN, N., 1974., “Çevre Kirlenmesi”, Peyzaj Mimarlığı Dergisi, 74/1, s.27. • •
• GÜLERSOY, Ç.,"KAYIKLAR", Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayını,
1983, Güzel San. Mat.