Posts
“KENTSEL DÖNÜŞÜM SEMPOZYUMU”
TMMOB ŞEHİR PLANCILARI ODASI İSTANBUL ŞUBESİ,
MİMAR SİNAN ÜNİVERSİTESİ, İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ, YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ Şehir ve Bölge Planlama Bölümleri
İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Haliç Belediyeler Birliği,
11-13 Haziran 2003, İSTANBUL
“KENTLERİMİZİ ÇAĞDAŞ ALTYAPI VE GÖRÜNÜME KAVUŞTURMAK HEDEFİNDE PLANLAMA, KENT TASARIMI VE PLANCININ ROLÜ”
Doç. Dr. Mehmet TUNÇER
Anahtar Kelimeler: Kentsel Dönüşüm, Kent Tasarımı, Koruma, Şehir Planlama, Uygulama, Örgütlenme, Finansman.
BİLDİRİ ÖZETİ :
Bu bildiride, çağdaş, hızlı ve etkin bir “Kentsel Dönüşüm” oluşturabilmek amacı ile hazırlanan varsayımlar, aşağıdaki bazı uygulanmış ve uygulanma aşamasında olan farklı ölçeklerde bazı kentsel koruma, sağlıklaştırma ve dönüşüm projelerinde irdelenmiş, bu projelerin hazırlık aşaması, onama aşaması ve uygulanma aşamasındaki sorunlar ve darboğazlar hazırlanan teorik çerçeve uyarınca test edilmiştir.
Bu çalışmalar;
• “Ankara Ulus Tarihsel Kent Dokusu Koruma Islah İmar Planı”,
• “Konya Tarihi Kent Merkezi Koruma Amaçlı İmar Planı”,
• “Balıkesir Kent Merkezi Yenilemesi Kentsel Tasarım Projesi”,
• “Bursa Santral Garajı Kentsel Tasarım Projesi”,
dir.
“Kentsel Dönüşüm“ konusu çerçevesinde yukarıdaki projeler değerlendirilmiş ve “Sürdürülebilir Çağdaş ve Modern Kentler” oluşturma yönünde görüş ve öneriler geliştirilmeye çalışılmıştır.
I. AMAÇ VE TEORİK ÇERÇEVE
Bilindiği gibi, ülkemiz metropoliten kentleri, hızlı nüfus artışı, göç, anarşik olaylar vb nedenlerden kaynaklanan hızlı ve çarpık kentleşme olgusu ile karşı karşıyadır. Bu düzensiz, çarpık kentleşme olgusu, plansız ve belirli bir disiplinden yoksun niteliği arsa spekülasyonu ile birleşince doğal ve kültürel değerleri giderek yok eden bir nitelik kazanmaktadır. Ayrıca, kentlerimiz altyapıdan yoksun, donatı eksiklikleri olan yer yer çağdışı bir görünüm arz etmektedir. Bu nedenle kentlerimizde hızlı, etkin, ekonomik ve uygulanabilir plan ve projeler, tasarımlar gerçekleştirmek zorundayız.
Bu bildiri’de;
Avrupa Birliği’ne katılım sürecindeki ülkemizde, kentlerimizi çağdaş altyapı ve görünüme kavuşturmak hedefi doğrultusunda, “Kentsel Dönüşümü” sağlayacak şehir ve bölge planlaması, kent tasarım süreçleri açıklanmaya çalışılacak, yerel yönetim uygulamaları ve nitelikleri seçilen örneklerde özetlenerek sonuçlar çıkarılmaya çalışılacaktır.
“Kentsel Dönüşümü” ; sadece mekansal dönüşüm olarak değil, mekansal dönüşümün sosyal, kültürel ve ekonomik yapıya etkisi ve bu süreçlerdeki dönüşüm olarak ele almak gereklidir. Yani; şehrin bir bölgesinde, bir mekanında gerçekleştirilen dönüşüm kentte, o bölgede, o yaşam çevresinde yaşayanlarda sosyal-kültürel ve ekonomik bir etki, giderek dönüşüm yaratacaktır.
Bu olgu doğrultusunda Bildiri’de aşağıdaki varsayımlar oluşturulmuş ve ele alınacak örneklerde test edilmiştir.
VARSAYIM 1:
Çağdaş ve sürdürülebilir “KENTSEL DÖNÜŞÜM” için öncelikle bunu hedefleyecek, şehrin gelecekteki niteliğini belirlemeye yönelik, her şehrin nitelik ve ölçeği ile bağlantılı Bölge, Alt-Bölge, Metropoliten Kent, Kent Bütünü, Mahalle, Yaşam Çevresi ölçeklerinde (1/100 000-1/50 000 –1/25 000 – 1/5000 – 1/1000 – 1/500 vd) hazırlanacak “STRATEJİK” ve “YAPISAL “ (Strüktürel) çeşitli plan, kent tasarım ve projelerinin (yoksa) hazırlanması gereklidir.
Var olan plan, tasarım ve projelerin de “koruma, sürdürülebilirlik ve çağdaşlık” kavramları doğrultusunda yeniden ele alınması gereklidir. Ayrıca, üst ölçek çerçeve planlarından sonra kentsel tasarım ölçeklerinde detaylandırılacak “ÖZEL PROJE ALANLARI” ve/veya “KENTSEL TASARIM ALANLARI / KAMU PROJE ALANLARI” oluşturulmalı ve tasarlanmalıdır.
VARSAYIM 2:
Çağdaş ve sürdürülebilir “KENTSEL DÖNÜŞÜM” için, yukarıdaki hazırlıklardan sonra bunları gerçekleştirmeye yönelik yasal, yönetsel (idari), parasal (mali) ve organizasyonel (örgütsel) mekanizmalar geliştirilmelidir. Kentte koruma/dönüşüm/yenilenme süreçlerini tasarlamak ve gerçekleştirmede yetkili olan Yerel Yönetimler, kendi bünyelerinde “PLANLAMA, TASARIM VE UYGULAMA” yı sahiplenecek, yönlendirecek ve denetleyecek etkin, yetkili bir birim oluşturmalıdır.
VARSAYIM 3:
Çağdaş ve sürdürülebilir “KENTSEL DÖNÜŞÜM” için, yukarıda anılan plan, kent tasarım ve projeler günümüzde bir çok kentte üretilmektedir. Bunların uygulanmasına yönelik mekanizmalar, parasal kaynak ve örgüt de günümüzde merkezi ve yerel yönetimler de bulunmaktadır.
Ancak;
• Bu planlar (Bölge/alt bölge/kent), kentsel tasarım projeleri ve mimari projeler çağdaş ve sürdürülebilir “KENTSEL DÖNÜŞÜM” ‘ü sağlayacak ölçek ve nitelikte değildir,
• Bunları gerçekleştirecek yeterli parasal kaynak bulunmamaktadır, bulunsa bile kaynaklar gereksiz yerlerde kullanılmakta ve israf edilmektedir,
• Ayrıca, planlar çağdaş, sürdürülebilir koruma, sağlıklaştırma, yenileme ve dönüşüm kavramları, ilkeleri doğrultusunda hazırlanmadığı ve ağırlıklı olarak çok katlı “İmar” ı, “yıkıp yapmayı” hedeflediği için zaman içinde doğal ve tarihsel çevre kayıplarına yol açmaktadır,
• Merkezi ve yerel yönetimlerin iç örgütlenme yapılarında, birbirleri ile olan ilişkilerinde ve işleyişinde çağdaş ve sürdürülebilir “KENTSEL DÖNÜŞÜM” ü gerçekleştirmeyi engelleyen, geciktiren; gerekli uygulamaların yapılmaması sonucunu doğuran nitelikler bulunmaktadır,
VARSAYIM 4:
Yukarıda anılan sorun ve darboğazların aşılabilmesi için “Merkezi ve Yerel Yönetimler” ile “Hukukçu”, “Ekonomist”, “Sosyal Bilimci”, “Çevreci”, “Plancı”, “Tasarımcı”, “Mimar”, “Peyzaj mimarı”, “Altyapı Mühendisi” vb tüm ilgili disiplinlerin bir arada, eşgüdüm içinde ve aynı hedef (çağdaş ve sürdürülebilir “KENTSEL DÖNÜŞÜM”) doğrultusunda çalışmalar yapması gereklidir. Sivil toplum örgütlerinin de bu çalışmalara katkıda bulunması, denetleyici ve yönlendirici konumlarını sürdürmeleri gereklidir.
II. ÖRNEK 1 : ANKARA ULUS TARİHİ KENT MERKEZİ
Ankara Metropoliten Alan Nazım İmar Planı (1990), Ankara Ulus Tarihi Kent Dokusu Koruma Islah İmar Planı” ve bu kapsamda hazırlanan dönüşüm ve çevre düzenleme projeleri ve uygulamaları (Hacıbayram Camii Çevresi, Bend Deresi Dolmuş Durakları, Suluhan Çevresi düzenlemeleri vb) bu varsayıma yönelik olarak yeniden irdelenmiştir. 30 yılı aşkın süren çalışmalara bütüncül, koruma-geliştirme-sağlıklaştırma-dönüşüm ve kent tasarımı açılarından bakılmaya çalışılmıştır. Örnek olarak “Hacıbayram Camisi Çevre Düzenlemesi Projesi” incelenmiştir. Bu kapsamda yapılan çalışmalar aşağıdaki ölçekleri kapsamaktadır;
II.1. ANKARA 1990 METROPOLİTEN ALAN NAZIM İMAR PLANI VE BUNA BAĞLI HAZIRLANAN KAZIKİÇİ BOSTANLARI YENİ MİA PLANLARI :
Bu plan hazırlıklarına 1967 yılında kurulan Nazım Plan Bürosu tarafından başlanmıştır. “Ulus Tarihi Kent Merkezi” üzerindeki baskıların azaltılabilmesi amacıyla 1990 Nazım Planında daha batıdaki “Kazıkiçi Bostanları” alanına yeni MİA kararı getirilmiştir (1. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
1994 yılında açılan “Kazıkiçi Bostanları Yeni Kent Merkezi Proje Yarışması” ile de bu bölgenin uygulama planları elde edilmiştir (1. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
II. 2. GEÇİT DÖNEMİ KORUMA PLANI:
1980 yılına kadar 1957 Nihat Yücel-Raşit Uybadin Planları ve bunun üzerine 1960 ‘da getirilen “Kat Rejimi Planları” ile Ulus bölgesinde uygulamalar yapılmaktaydı. Koruma, sağlıklaştırma amaçlı olmayan bu planların doğal bir sonucu olarak Çankırı Caddesi, Anafartalar Caddesi, Talatpaşa Bulvarı, Denizciler Caddesi, Hisar Caddesi, Ulucanlar gibi ana arterler üzerinde 6-8-10 katlı kitle ve gabari olarak tarihsel çevreye aykırı yapılaşmalar oluşmuştu. İmar planları “Kentsel Tasarım”, “Kamu Proje Alanı” ve/veya “Özel Proje Alanı” ölçeklerinde herhangi bir öneri getirmemekte, yaya nitelikli olması gerekli Güvercin Sokak, Çerkeş sokak, Atpazarı, Samanpazarı, Koyunpazarı, Çıkrıkçılar yokuşu gibi ana arterler ve Hacıbayram, Hükümet Meydanı gibi kent meydanı niteliği kazanabilecek açık alanlar tanımlanmamıştı.
1979 yılında, Kültür Bakanlığı ile Ankara Belediyesi saptama ve belgeleme çalışmaları yapmıştır. Bu çalışmada korunması gerekli görülen eski Ankara Evleri ve anıtsal nitelikteki tek yapılar saptanmış, geçit dönemi yapılanma koşulları getirilmiş ve hazırlanan “Geçit Dönemi Koruma Geliştirme Planı” onaylanmıştır
(1. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Bu karar ile; Ankara’da I. Derece, II. Derece ve III. Derece Kentsel ve Arkeolojik Sit Alan Sınırları, Tarihi Ticari Bölge ve Etkileme Geçiş Alanları belirlenmiş, yaklaşık 150 Hektarlık geniş bir alanda, imar planları uygulamasının durdurulması ve tarihi kent dokusunu koruyacak şekilde koruma amaçlı imar planlarının yapılması öngörülmüştür .
Böylece Ankara‘ da, büyük bir kısmı Ulus‘ taki Merkezi İş Alanlarında (MİA) olmak üzere, doğuda Cebeci‘ ye kadar uzanan, güneyde Hacettepe ile sınırlanan, batıda Atatürk Kültür Merkezi ve Gençlik Parkı ile bütünleşen geniş bir alanda 1957 Planı ile Kat Rejimi Planlarının uygulaması durdurulmuştur (1. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Yönlendirici bir makro planın olmayışı, Ulus MİA çevresinde sit alanı olarak belirlenen kesimlerde, sit alanı daraltılması, sit alanından çıkarılma, tescilden düşülme vb. Kurul Kararları alarak cadde üzerlerinde çok katlı yapılaşmaların sürmesi gibi sonuçlara yol açmıştır. Rant beklentisi yapıların bakımsız bırakılmalarına, terk edilmelerine, yakılarak yok edilmelerine ve bu alanların çöküntü alanı niteliği kazanmasına neden olmuştur (3. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
II. 3. ULUS TARİHİ KENT MERKEZİ KORUMA-ISLAH İMAR PLANI :
1986 yılında açılan Ulus tarihi Kent Merkezi Düzenleme yarışması sonucu hazırlanan “Ulus Koruma-Islah İmar Planı” 1/5000 ve 1/1000 Ölçeklerde hazırlanmıştır (1. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
II.4. KAMU PROJE ALANLARI : ÖRNEK : HACIBAYRAM CAMİSİ VE ÇEVRESİ :
Bu kesim, “I. Derece Kentsel Sit Alanı” olarak belirlenmiştir. Ankara Şehri İmar Müdürlüğü‘ nün (AŞİM) 1983 yılında başlattığı “Ankara Tarihi Kent Dokusu Koruma Geliştirme ve Planlama Çalışmaları” içinde, geniş bir çevreyi kapsaması ve Ankara’ nın Jansen’ den bu yana ilk onaylı Koruma İmar Planı olması nedeniyle özel bir önem taşımaktadır.
“Hacı Bayram II. Çevre Koruma İmar Planı ve Uygulama Koşulları” Ankara’ nın ilk koruma amaçlı imar planı olarak onaylanmıştır.
Bu çalışma, yerel yönetim tarafından oluşturulan “Kentsel Sit Alanları Koruma Grubu / Ankara Tarihi Alanlar Koruma Grubu” ve ODTÜ tarafından hazırlanmıştır. Yerel Yönetimler içinde sürekli dönüşüm, koruma, sağlıklaştırma, yenileme amaçlı projeler üreten birimlerin oluşturulması uygulamaların devamlılığı, koordinasyonu ve takibi açısından önem taşımaktadır (2. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Hacı Bayram Camii ve Ogüst Mabedi’ nin bulunduğu, 1989 yılı öncesi otopark ve dolmuş durağı olarak kullanılan meydan ile yolu içeren kısmın 1/ 500 Ölçekli Çevre Düzenleme Projeleri 1986 yılında açılan “Ulus Tarihi Kent Merkezi Çevre Düzenleme Yarışması” sonucunda elde edilmiştir.
Kamu Proje Alanları içinde kentsel tasarım, peyzaj ve kent mobilyasına kadar giden ölçeklerde hazırlanan “Hacıbayram Camisi Çevre Düzenleme Projesi” Ulus Projesi kapsamında hazırlanan, pek çok kez yeniden çizilen ve tartışılan önemli bir uygulama projesidir. Bu çalışmayı da içinde şehir ve bölge plancısı, mimar, peyzaj mimarı, altyapı uzmanı ve restorasyon uzmanı mimar, sanat tarihçisinden oluşan ve ODTÜ bünyesinde oluşturulan sürekli bir planlama ve projelendirme ekibi gerçekleştirmiştir (4. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Hacıbayram’da batılı bir anlamda kent meydanı arayışı içinde; Augustus tapınağı kalıntıları ile birlikte bir arada yaşayan Hacıbayram-ı Veli Cami ve Türbesinin eski kent içindeki topografik önemi, kent kültüründeki çok önemli etkileri ve damgaları, bölgenin ulaşım ve dolaşım kanallarındaki toplayıcı etkisi, dinsel işlevlerin kentsel bellekteki yerlerinin fiziksel ve anlamsal açıdan korunması, bu meydanın tasarımına yön veren unsurlar olarak belirmiştir .
PLAN 1. HACIBAYRAM CAMİSİ ÇEVRE DÜZENLEME PROJESİ
Yerel yönetimin ayırdığı parasal kaynaklar karşılaşılan mahkeme, kazının durdurulması vb sorunlar nedeniyle bir süre kullanılamamıştır. Büyükşehir Belediyesi, Altındağ Belediyesi ve Kültür Bakanlığı arasındaki yetki kargaşası, zaman zaman politik çekişme ve sürtüşmeler projenin uygulanması sürecini doğrudan etkilemiş ve uygulamayı geciktirmiştir (3. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Boyutlandırma, ölçek, küçük iklim yaratma, sürpriz oluşturma niteliklerinin, Ankara gibi bir bozkır şehrinde mimarın yeşil doku kullanımı yönlendirebilmesi gerekir. Bu tür çevrelerin “tarihi kent merkezlerinin sağlıklılaştırılması” , “hemşehrilik bilincinin” pekiştirilmesi, “tarihsel değerlere ve kolektif kentsel belleğe” destek olması ve “anı noktalarının” korunması açısından her türlü olumlu süreci, ön hazırlığı ezen çok, olumsuz ve giderilmesi zor bir olası etkisi vardır. Amacımız, tarihi alanlarda kentsel tasarım uygulamalarının birbirine deneyim aktarması ve giderek iyileştirilmesi olmalıdır. Kentsel dönüşüm bu tür “Kentsel Projelerle” gerçekleştirilecek ve ülke kentlerini çağdaş nitelikler kazandıracak şekilde, aktif planlama, projelendirme ve uygulama yöntemleri ile ele alınmalıdır.
Hacı Bayram Projesi, yalnızca bir mekan düzenlemesi olarak ele alınmamıştır. Burada yaşamakta olan insanlar, burayla ilgili tüm kararlara bir mekanizma çerçevesinde katılmışlardır. Bu alanda yaratılan değerin nasıl paylaşılacağına ilişkin bir mekanizma, “Hacı Bayram Karar Kurulu” denilen bir örgütlenme oluşturulmuştur. Proje‘ nin uygulanmasında, Ankara Büyük Şehir Belediyesi “Proje Demokrasisi” adı verilen bir sistem uygulamaya koymuştur (2.-3. ve 4. VARSAYIMLARIN DOĞRULANMASI).
Hacı Bayram Projesi ile ilgili olarak alınan her türlü karar, mekan düzenlemesinde, kaynakların kullanılmasına kadar, mutlaka o projenin muhatabı olan insanların da katıldığı bir kurul tarafından alınmış ve bu kurulun gözetimi ve denetiminde uygulanmıştır .
Oluşturulan “Hacı Bayram Karar Kurulu” nda yer alan kişi ve kuruluşlar şunlardır :
YÖNETİM:
Ankara Büyük Şehir Belediye Başkanı
Altındağ Belediye Başkanı
SEKRETERYA:
• İmar Dairesi Başkanlığı
1. Özel Kişi ve Kuruluşlar İle Sivil Toplum Örgütlerinin Temsilcileri:
-Mülk sahipleri,
-Esnaf derneklerinin temsilcileri,
-Dini işlerle ilgili kuruluşların temsilcileri,
-Kiracıları temsil eden kişiler,
(4. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI)
. Büyük Şehir Belediyesi temsilcileri:
-Emlak Dairesi Başkanı, -Fen İşleri Dairesi Başkanı,
-Hukuk, -Maliye, -İstimlak Müdürlükleri.
(2. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI)
Projelerin hazırlanması ve uygulanması, İmar, Fen İşleri, Emlak ve Hukuk Dairesi arasında yatay koordinasyon gerektirmektedir. Belediye' nin örgütlenmesi ise dikey bir örgütlenmedir.
Hacı Bayram Projesi ile ilgili olarak, Kamu Kurumları yani Kültür Bakanlığı ile Ankara Büyük Şehir Belediyesi mahkemelik olmuştur. Uygulama esnasında denetimsiz kazı yapıldığı için Belediye mahkemeye verilmiştir. Bütün bunlara rağmen uygulama sürmüş ve 1993 yılında tamamlanmıştır.
1983 yılında başlayan çevre düzenleme çalışmalarının 1993 yılında tamamlandığı görülmektedir. 10 yılı aşkın süren bu süreç izlendiğinde kamunun etkin olarak kentsel koruma/dönüşüm amaçlı proje ve uygulama yapmasındaki sıkıntılar görülmektedir.
Bu sorunlar şu şekilde özetlenebilir:
1-Yerel Yönetimlerin teknik ve parasal açıdan yetersiz olması, bilgi ve
deneyim birikiminin bulunmaması,
2-Yerel Yönetimlerin kendileri ve merkezi yönetimle olan ilişkilerinde
iletişim ve eşgüdüm eksikleri, bürokratik engeller,
3-Yerel Yönetimin uygulama alanında yaşayan halkın planlama ve
uygulamaya olumlu katkı ve katılımlarını sağlamda yaşadığı zorluklar
ve yetersizlikler,
4-Yasal ve yönetsel çerçevede bulunan yetki kargaşası . (3. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
III. ÖRNEK 2 : KONYA TARİHİ KENT MERKEZİ
III. 1. KONYA NAZIM PLANI ve PLANLAMA ÇALIŞMALARI İÇİNDE TARİHİ KENT MERKEZİ
1940'lı yıllarda hali hazır haritaları hazırlanan Konya Şehri'nin, 1944 yılında ilk imar planı yaptırılmıştır. 1964 yılında İller Bankası tarafından açılan planlama yarışmasıyla elde edilen Nazım ve Uygulama İmar Planlarında şehrin Konya-Ankara aksı doğrultusunda gelişmesi öngörülmektedir
1967 Konya Nazım Planında Alaeddin Tepesi ile Mevlana arasının yayalaştırılması ve Arasta kesiminin korunmasına yönelik kararlar bulunmaktadır (1. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Konya Nazım İmar Planı kararları ve Tarihi Kent Merkezine etkileri aşağıda özetlenmiştir:
. Kent tarihi bir çekirdek üzerine kurulmuş olup, ticari ve sosyal donatılara bağlı olarak radyal ve düzensiz bir şekilde gelişmektedir,
. Kent merkezinde dar sokaklar üzerinde yüksek yapılanmaların başlaması, güneşsiz ve sağlıksız mekanların artma eğiliminde olduğunu ortaya koymaktadır,
. Kent merkezi çevre yerleşmelere hizmet sunabilmekten uzaktır,
. Otogar ve geleneksel merkezi bağlayan ve batı-doğu yönündeki insan akımının doğal bir sonucu olarak, gelişeceği varsayılan yeni bir merkez ve bu merkez çevresinde yoğun yapılanma öngörülmüştür,
. Alaeddin tepesi ile, Mevlana Külliyesi aksı, yaya trafiğine ayrılmış, bu aksa paralel olarak, kuzeyinde ve güneyinde açılması öngörülen iki adet toplayıcı yol ile bir merkez ringi oluşturulması öngörülmüştür. Bu ring, ışınsal gelişen şehrin, çevresinden geleneksel merkeze daha kolay ulaşımı sağlayacaktır, ancak bu ring yeterli genişlikte değildir,
. Tarihi Kent Merkezi'ni çevreleyen yollar geliştirilerek, merkez çevresinde ikinci bir ring oluşturulmuş, böylece bir anlamda, birinci ring ile ikinci ring arasındaki bölge, kent gelişme kuramına uygun, merkez için bir geçiş (gelişme) alanı olarak düşünülmüştür
Konya Şehri Merkezi İş Alanlarını, şehrin idare merkezi olarak gelişen Alaeddin tepesi ve çevresi oluşturmaktadır. Tarihi kent merkezinin yoğunlaştığı Türbe mahallesi, şehrin doğusunda dış kaleden, Bab-ı Aksaray (Aksaray Kapısı) 'dan geçilerek erişilen bir kesimdir. Alaeddin tepesi ile Türbe mahallesi arasında, en hareketli trafik arteri bulunmakta, 1964 planında yaya ağırlıklı bir promenad olarak öngörülen bu arter günümüze kadar uygulanamamıştır (3. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Bu aksa paralel olarak, kuzeyinde ve güneyinde açılması öngörülen iki adet toplayıcı yol ile klasik bir merkez ringi oluşturulması planda yer almıştır. Bu ring ışınsal gelişen şehrin, çevresinden geleneksel merkeze daha kolay ulaşımı sağlayacaktır. Ancak bu yolların bir kısmı açılabilmiş, henüz yaya aksı oluşturulamamıştır.
İmar planı ile 3-4 katlı imar izni verilmesi, şehrin daha yüksek rant oluşan yörelerine oranla bu bölgede, uzun zaman, çok büyük ölçekli yapılanma talepleri oluşmasına engel olmuştur.
Buna karşılık , bu alanların geleneksel ticaret merkezinin hemen yanında olması ve turistik potansiyel, yöreye olan ilginin de canlı kalmasını sağlamıştır. Mevcut ana arterin yaya ağırlıklı düzenlenmesi için, açılan iki yeni kuzey arteri, türbe mahallesinden geçip, şehrin doğusunda yer alan konut alanlarını tarihi ticaret merkezine, oradan da Nalçacı yeni merkezine bağlanmaktadır.
Türbe mahallesi batısında; Tarihi Ticaret Merkezi, kuzeyinde, doğu ve güneyinde geleneksel kent dokusu yer almaktadır.
Güneyde yer alan "Üçler Mezarlığı" ndan Mevlana Külliyesi ve alt alanı ayıran Aksaray Yolu, imar planında trafiğe kapatılmış olmasına rağmen, bu karar da bugüne kadar gerçekleşememiştir (3. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Son yıllara kadar konut alanı olarak kullanılan alan, MİA çeperinde yer aldığı için turistik ticaret, günlük ticaret, konaklama ve küçük imalat alanlarına dönüşmeye, yer yer de depolama vb kullanımlarla çöküntü alanı haline dönüşmeye başlamıştır.
Geleneksel konut dokusu üzerinde bir-iki katlı eski Konya evleri yıkılmakta, aynı sokak üzerinde 4-6 katlı yapılar yapılarak yoğunluk aşırı arttırılmakta ve eski kent dokusuna aykırı bir yapılaşma düzeni oluşmaktadır.
1965 yılı İmar Planında, plancının sorun olarak belirttiği Kent Merkezinde yüksek ve sağlıksız yapılanma sonucu eski kentte, bir-iki katlı ve dar zeminde az yer işgal eden eski Konya Evleri yıkılarak yoğunluk arttırılmakta, zemin % 80-90 oranlarında doldurularak, servis ve otoparktan yoksun kent parçaları üretilmektedir (3. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Geleneksel merkezde, bir yandan mevcut yol dokusu, bazı trafiğe açıp-kapama ve tek yön kararları dışında aynen korunurken, arttırılan kat yükseklikleri ile, Konya'nın tarihi çehresine önemli kayıplar getirmiştir (3. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Konya'da yürürlükte bulunan imar planı; korunması gerekli anıtsal ve sivil mimarlık örneği kültür varlıkları bakımından duyarlı ve korumayı gerçekleştirmeye yönelik olarak hazırlanmamıştır (1. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Tescilli yapıların yoğun olduğu sokaklarda yol genişletmeleri getirilmiş veya tescilli yapıların üzerinden yol geçirilmiştir. İmar planının uygulanması sırasında belediyeler bu konuları tek tek Koruma Kurulu'na getirmekte, kurul da her bir konuya ayrı ayrı çözümler üretmeye çalışmaktadır. Bütüncül olmayan bu yaklaşım ise tarihi kent dokusunu zedelemekte, geriye dönüşü olanaksız kayıplara neden olmaktadır. (3. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Geleneksel Konya Kent Merkezi içinde yapılan büyük operasyonlar ile Mevlana Çarşısı, Kadınlar Pazarı, Şeyh Kamil Merkez Çarşısı, Rampalı Çarşı, Saray Çarşısı, Sungur Çarşısı gibi kitle, gabari ve mimari bakımdan geleneksel doku ile uyumsuz, büyük ölçülerde yapılar yapı adalarının tümünü bazen bir iki adayı birleştirerek kaplayan büyük yapılar oluşturulmuştur (3. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Ferah Çarşısı, Vakıf Çarşısı İşhanı, Altın Çarşı gibi projeler de çevreye gabari bakımından nisbeten uyumlu yapılardır. Hazırlanmakta olan bir başka proje de Eski Buğday Pazarı'nın yenilenmesi ve büyük bir kapalı çarşı kompleksine dönüştürülmesine yöneliktir.
Bütün bu uygulamalar geleneksel merkezin tarihi dokusunu bozmakta, yoğunlaşan ticari eylemler ulaşım sorununun oluşmasına neden olmaktadır (1. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
III.2. TARİHİ KENT MERKEZİ KORUMA PLANLAMASI ÇALIŞMALARI
Kentsel Sit Alanı içinde saptama ve belgeleme çalışmaları da 1982 yılında yapılmış ve kentsel, arkeolojik sit alan sınırları belirlenmiştir. Ancak aradan 14 yıl geçtikten sonra 1996 yılında ilk koruma planlaması çalışmaları yapılabilmiştir (2. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu'nun 01.05.1995 gün ve 2255 sayılı kararında tarihi kent merkezi'nin bütüncül olarak ele alınarak bir koruma-geliştirme-düzenleme projesinin yapılması gerekliliği vurgulanmıştır. Buna bağlı olarak 1996 yılında Konya Büyükşehir Belediyesi 33 hektarlık alanda “KORUMA Amaçlı İmar Planı” hazırlatmıştır .
Piri Mehmed Paşa Külliyesi ile Nakıpoğlu Camii Çevresindeki Koruma Planlarının hazırlanması ve arkasında da "Konya Tarihi Kent Merkezi Koruma Amaçlı İmar Planı"”nın hazırlanması ile kent merkezi iş alanlarındaki dönüşüm hızlanmıştır (1. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Tarihi Kent Merkezi Koruma Planı içeriğine bakıldığında 10 Özel Proje Alanı bulunduğu görülmektedir . Bunlar :
• Özel Proje Alanı I : Aziziye Camii Çevre Düzenlemesi,
• Özel Proje Alanı 2 : Kapu Camii Çevre Düzenlemesi,
• Özel Proje Alanı 3 : Hükümet Meydanı Düzenlemesi,
• Özel Proje Alanı 4 : Şerafeddin Camii Yeraltı Otoparkı Ve Kent Meydanı Düzenlemesi,
• Özel Proje Alanı 5 : PTT Önü Yeraltı Otoparkı Ve Kent Meydanı Düzenlemesi,
• Özel Proje Alanı 6 : İplikçi Camii Çevre Düzenlemesi Ve Yeraltı Otoparkı
• Özel Proje Alanı 7 : Mahkeme Hamamı Ve Şerafeddin Camii Çevre Düzenlemesi
• Özel Proje Alanı 8 : Mevlana Külliyesi Ve Selimiye Camii Meydan Ve Çevre Düzenlemesi
• Özel Proje Alanı 9 : Karatay Külliyesi Çevre Düzenlemesi
• Özel Proje Alanı 10 : Geleneksel Çarşı (Arasta) Kesimi Koruma ve Geliştirme Projesi,
Olarak tanımlanmaktadır.
III. 3. KENTSEL TASARIM PROJE VE UYGULAMALARI : ÖRNEKLER
Şerafeddin Camii, Mahkeme Hamamı, İplikçi Camii, PTT, Hacıhasan Camii ve Hükümet Konağı ve Ziraat Bankası gibi kullanımların ve geleneksel çarşı kesiminin yayalaştırılması, bir kent meydanına dönüşümü, günümüzdeki ve gelecekteki otopark gereksiniminin karşılanması, “Mevlana Promenadı” nın gerçekleşmesini sağlamaya yönelik olarak bu kesimde (ÖPA 4, 5 ve 7), kentsel tasarım projesi hazırlanmış ve yeraltı otoparkı projelendirilmiştir (1. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Bu otoparkın üzeri, hükümet meydanı ile ilişkileri kurularak “KENT MEYDANI / KÜLTÜR MEYDANI VE KENT PARKI” olarak düzenlenmiştir. Bu park/meydan aynı zamanda raylı sistemin durak noktası olarak kullanılacaktır. Bu kesim tüm açık alanlar birlikte ele alınarak 1/1000, 500 ve 1/200 ölçekli meydan düzenleme projeleri yapılmıştır. Uygulamaya yönelik peyzaj ögeleri ile kent mobilyası elemanları tip projeleri hazırlanmıştır (1. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI) .
PLAN 2. KONYA KENT MEYDANI DÜZENLEME PROJESİ(Uygulama Esnasında)
Projelerin hazırlanma aşamasında Konya Büyük Şehir Belediyesi ile birlikte çalışılacak ve ekonomik/uygulanması kolay çözümler üretildiği planlama raporunda belirtilmektedir.
“Konya Tarihi Kent Merkezi Koruma Amaçlı İmar Planı” (1/5000 ve 1/1000) ve bu kapsamda hazırlanan dönüşüm ve çevre düzenleme projeleri ve uygulamaları (Hükümet Meydanı ve Kayalıpark Düzenlemesi, Arasta Kesimi Düzenlemesi) (1/500, 1/200 ve uygulama detayları) MİA’nın korunması, geliştirilmesi ve dönüşümünde önemli bir etmen olmuştur.
Bu kesim de Büyükşehir Belediyesi tarafından 2000-2001-2002 yıllarında uygulanmıştır. Belediye bu projeler için sürekli olarak bir teknik başkan yardımcısını görevlendirmiş ve imar müdürlüğünde sürekli bir şehir plancısını bu konu ile ilgili olarak görevlendirmiştir (2. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Piri Mehmed Paşa Koruma İmar Planı kapsamında Mevlana Külliyesi güneyinde, tarihsel doku ile ölçek, taban alanı ve gabari bakımdan uyumsuz olan Mevlana Çarşısı karşısında yeni, çağdaş bir hanlar bölgesi tasarlanmıştır. Bu kesim mimari projeleri Karatay Belediyesi tarafından hazırlanarak uygulanmıştır. Bu plan kapsamında, yeni tescil kararları verilmiş, onarım ve yeni yapılaşma koşulları belirlenmiştir. Alanın kent merkezi ile bütünleşmesi, Mevlana Külliyesi ile bağlantılı ve turizm ağırlıklı olarak yeniden düzenlenmesi öngörülmüştür. Uygulamaya yönelik olarak paket proje alanları oluşturulmuştur (1. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Koruma Planı içeriğine bakıldığında 7 Özel Proje Alanı bulunduğu görülmektedir . Bunlar :
• Özel Proje Alanı 1 : Piri Mehmed Paşa Camii ve Siyavuş Sultan Türbesi Çevre Düzenlemesi,
• Özel Proje Alanı 2 : Hacı Ali Ağa Han, Eski Borsa Binası ve Tüfekçi Han Restorasyon Projesi,
• Özel Proje Alanı 3 : Kavşak ve Meydan Düzenlemesi,
• Özel Proje Alanı 4 : Karatay Belediyesi Kültür Merkezi (Konya Evi Müzesi ve Sosyal Kültürel Tesis Projesi),
• Özel Proje Alanı 5 : Selçuk Meydanı Düzenlemesi,
• Özel Proje Alanı 6 : Kentsel Koruma ve Yenileme Projesi,
• Özel Proje Alanı 7 : Pansiyon ve Turistik Tesis Alanı.
Olarak tanımlanmaktadır.
Kültür Bakanlığı ile Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, "Mevlana Külliyesi Çevre Düzenleme Projesi" kapsamı içerisinde; Külliye'nin yakın çevresini içeren "Mevlana Külliyesi Mevzii Koruma İmar Planı" nı hazırlamıştır (1. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Bu çalışmada; Mevlana Külliyesi'nin yakın çevresi ile ilgili bazı acil kararlar alınmış, Konya KTVK Kurulu tarafından "Koruma Alanı" olarak belirlenen sınırlar içinde koruma amaçlı bir plan üretilmiştir (1. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Proje sınırları, Şehit Nazım Bey Caddesi, He-Be Çelebi Sokak, Aksaray Caddesi, Hacı Veyis Camii'ni içerecek şekilde Hacı Veyis Sokak, Kışla Yolu Caddesi, Türkmen Sokak, Topraklık Caddesi ve Durak Fakih Caddesinden geçecek şekilde belirlenmiştir.
Proje amacı; "Konya'nın en önemli tarihi ve dini merkezi olma niteliğine sahip Mevlana Külliyesi çevresindeki tarihi dokunun korunması, güncel sorunların çözümü, alanın Mevlana Külliyesi ve yeni yapılacak olan Mevlana Kültür Merkezi Projesi ile ilgili konum özelliklerinin değerlendirilerek buna ilişkin planlama kararlarının üretilmesi" olarak belirtilmektedir.
Bu koruma planında da, şehir plancısı, mimar, peyzaj mimarı, sanat tarihçisi ve restorasyon uzmanı mimar görev yapmıştır. Ayrıca röleve projelerinde fotogrametri uzmanları ve öğrenciler çalışmıştır (4. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Mevlana Külliyesi'nin, kuzeydoğu, doğu ve güneydoğusu Külliyenin varlığı ile çelişmektedir. Şehrin kuzeye doğru geliştirilmesi tarihsel doku açısından olumlu sonuçlar vermemiş, meydana gelen kısıtlı kentsel dönüşümler sağlıklı ve canlı bir çevre yaratamamıştır.
Daha sonra bu dönüşümü hızlandırmak ve düzenlemek amacıyla ana yollar boyunca getirilen kat arttırımları ile fiziksel ölçekteki blok önerileri, yatırımlar bu yöne kaymadığı için başarılı olamamıştır.
Alaeddin-Mevlana yaya yolunu destekleyen kuşak yollardan kuzeydeki, doku nedeniyle tümüyle açılamamış, daha sonra ilan edilen sit alanı nedeniyle belirli bir noktada durmuştur. Bu Proje bağlamında bu yol yeniden ele alınmış ve koruma alanını en az zedeleyecek biçimde düzenlenmiştir. Konya’da henüz kentsel tasarım ağırlıklı ele alınmamış kesimler ile sit alanı dışında ancak Koruma Planı bulunmayan eski Konya dokusu özellikleri taşıyan kesimler bulunmaktadır. Bu kesimlerin de bir an önce Koruma ağırlıklı planlanması ve özel kesimlerinin kentsel tasarım projelerinin hazırlanarak uygulamaya konulması gereklidir. Büyükşehir Belediyesi ile Karatay ve Meram Belediyeleri işbirliği içinde bu projeleri hazırlamalı ve uygulamalıdır.
IV. ÖRNEK 3: BALIKESİR KENT MERKEZİ
Balıkesir Belediyesi; kent merkezinde yer alan “Otobüs Terminali” ve “Küçük Sanayi Sitesini” kent dışına taşımaktadır. Bu kullanımlardan boşalacak alanlar için 1997-1998 yıllarında “Balıkesir Otogarı ve Yakın Çevresi Kentsel Yenileme ve Dönüşüm Projesi” hazırlanmıştır (1. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Planlama alanı yaklaşık 17 hektarı kapsamakta ve Balıkesir merkezinin en prestijli kesiminde yer almaktadır. Planlama alanı, İstanbul-İzmir devlet karayolu ile Ankara-İzmir demiryolu istasyonu kuzey-doğusunda yer almaktadır.
Ancak, Akıncılar Mahallesini içeren bu Kent Merkezi Yenileme Projesi’nin;
a. Korunması gerekli tescilli yapıları korumadığı, ayrıca mevcut yapılar ile, yeni ada formlarının uymaması planın hayata geçme süresini geciktireceği,
b. Mevcutta bulunan yeni ve yüksek katlı binalar ile, yeni plana göre imar adalarının dışında kaldığından planın uygulanması sürecini arttıracağı,
c. Mevcut ada bazında parsellere bakıldığında, mevcut parsellerin ebatlarının küçük olması ve hissedarlarının çok olması nedeniyle, imar planına göre yapılaşmada bu hissedarların anlaşıp imar planına göre yapı yapmaları zaman sorunu ortaya çıkartıp, bu alanda bir hareketlilik sağlamayıp, eski şekilde atıl bir vaziyette kalmasına neden olabileceği,
Belirtilerek proje bu defa “Balıkesir Kent Merkezi Yenilemesi, Uygulama İmar Planı ve Kentsel Tasarım Projesi” başlığı altında yeniden ele alınmış ve dönüşüm ve yenilemenin hızlandırılması amacıyla gerekli revizyonlar yapılmıştır (1. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Mevcut plana göre yapılabilecek uygulama çalışması, mevcuttaki kat mülkiyeti kurulmuş olan çok katlı yapılarda uygulama sırasında sorunlar çıkabileceğinden mevcut 1/1000 ölçekli Akıncılar Mahallesi Kent Merkezi Yenileme Projesi’nin ve 1/500 ölçekli detay planlarının iptal edilerek yeni revizyon imar planı yapılmasına karar verilmiştir . Bu çalışmanın, kentsel yenilenme ve dönüşümü gerçekleştirmeye yönelik olarak yasal, yönetsel, parasal ve organizasyonel mekanizmalar içermesi gerektiği belirlenmiştir (2. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
PLAN 3. BALIKESİR KENT MERKEZİ YENİLEME PROJESİ (MAKET)
IV.1. AKINCILAR BÖLGESİ SEKTÖREL DURUM ANALİZİ
Proje alanında 1996 yılında yapılan saptama çalışmalarında o dönemde hakim kullanım biçimini, başta ulaşım olmak üzere küçük sanayi ve ticari kullanımlar oluşturmaktaydı. Arazi kullanımında en büyük pay % 57.70 ile yollar, % 10.78 ile küçük sanayi, % 9.98 ile ticaret ve % 5.89 ile terminal kullanımlarına aitti .
1996 öncesinde uygulanan İmar Planı, planlama alanında ticaret ağırlıklı kullanımların gelişmesini öngörmüştür. Onaylı İmar Planı’ nda planlama alanının % 47.36’ sı yollara, % 34.06’ sı ticari kullanımlara ayrılmıştır. Bu durumda, Onaylı İmar Planı ile mevcutta ağırlıklı olan küçük sanayi kullanımının ticarete kayacağı görülmektedir.
1996 Uygulama İmar Planı’ nda planlama alanının büyük bir kısmı, 41.26 oranı ile, hizmet sektörüne (ticaret ve iş merkezleri) ayrılmıştır. Bunun yanında planlama alanında yaya yolu, meydan ve yeşil alan düzenlemelerine önem verilmiştir. Bu kullanımların Planlama Alanı’ na oranı % 15.53’ tür. Diğer kullanımlar ise toplamda aldıkları % 5.34 oranı ile kültürel tesisler ve % 4.05 ile konaklama tesisleridir .
IV.2. ALANDA YAPILAN ANKET ÇALIŞMALARI SONUÇLARI
Bu çalışmalar, Balıkesir Kent Merkezi’nde dönüşüm ve yenilemeye yönelik sonuçlar içerdiğinden özetlenerek aşağıya alınmıştır.
III.2.1. MÜLKİYET DURUMU ve YAPI YENİLEME EĞİLİMLERİ
Sorgulama Föyü sonuçlarına göre; %29’luk dilimin kiracı statüsünde, % 71’ lik dilimin ise mülk sahibi statüsünde olduğu görülmüştür.
Yapıların yenilenmesi sürecinde bölge halkının sergileyeceği tutum incelendiğinde, bu dönüşümün %43 Bireysel, %32 Komşularla Birlikte, % 14 Müteahhit ile ve % 11 Kooperatif ve Belediye öncülüğünde örgütlü bir biçimde olacağı sonucuna ulaşılmıştır.
III.2.2. YAPILARDA TADİLAT YAPMA EĞİLİMLERİ ve YENİLEME DURUMUNDA KAT YÜKSEKLİĞİ TALEPLERİ
Anket uygulaması yapılan bölge halkının % 60’lık bölümü yapıların yıkılarak, % 35’lik bölümü ise onarmak suretiyle yenilenmesi yönünde görüş belirtmişlerdir. Geriye kalan %5’lik bölüm ise, yapılarında değişiklik yapmayı düşünmemektedirler.
Dönüşüm süreci sonunda yıkıp yenileme istemi halindeki kat talebine yönelik olarak, %71’lik kesim 3 kat ve % 29’luk kesim ise 4 kat talebinde bulunmuştur. 4 kattan fazlası için talep olmamıştır. Üst katlar ticaret yapılması için uygun görülmemektedir.
III.2.3. KULLANIM TERCİHLERİ ve YENİLEME HALİNDE TERCİH EDİLEN KESİM
Yenilenme halinde bölge halkının %28’lik bölümü ticari kullanım, , % 6’lık bölümü İnşaat malzemeleri/ giyim, %11’lik bölümü küçük sanatlar/ sanayi, % 6’lık bölümü show room kullanımı, geriye kalan % 49’luk dilim ise Sanayi kullanımının devam etmesi yolunda görüş belirtmişlerdir.
Yenileme durumunda bölge halkının %85’lik bölümünün zemin katta, %5’lik bölümünün ise üst katlarda oturmak istediği görülmüştür.
III.2.4. SATMA VEYA KİRALAMA EĞİLİMLERİ
Balıkesir Kent Merkezi Kentsel Yenileme Projesi Sorgulama Föyü sonuçlarına göre, mülk sahiplerinin % 25’lik bölümünün mülkünü satmayı, %10’luk bölümünün mülkünü kiralamayı düşündüğü görülmüştür. Geriye kalan % 65’lik kesim ise mülkünü kiralamayı veya satmayı düşünmemektedir .
Proje’de sözleşme gereği; Şehir ve Bölge Plancısı, Mimar, Altyapı Mühendisi görev yapmış, kentsel tasarım projelerinin peyzaj çalışmalarında bir peyzaj mimarından, kentsel dış mekan ögeleri tasarımında da bir endüstri ürünleri tasarımcısından destek alınmıştır (4. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Projede diğer örneklerde görüldüğü gibi özel proje alanları ya da kamu proje alanları tanımlanmamış, proje alt uygulama alanlarına ve kendi içinde özelliği, bütünlüğü bulunan alanlara ayrılmıştır.
A Bölgesi :
Yenilenmenin en önemli varlığı ve özel bir potansiyel alandır. Yaklaşık 40-50 yıl önce bir vakıf arazisinin değerlendirilmesi bağlamında örgütlü olarak yapılaşmıştır. Bir anlamda, toplu toprak / özel imar parseli dağıtımıyla oluşmuştur. Buradan çıkarak, toprak varlığı /sahipliliği olarak değerlendirilir ise (yapı olarak değil) bir “İmar Uygulaması Görmemiş Alanlar” olarak tanımlanabilir. Bu temel özelliği ile de; GELİŞME\DEĞİŞME ve YENİ PLANLAMA ‘nın en önemli POTANSİYEL ALANIDIR. Bu kesim kolaylaştırıcı uygulama olanağı varolan yüksek olan bir potansiyel alandır. KENTSEL YENİLEME/DÖNÜŞÜM bu alandan başlanmalıdır. Özendirilerek (Ekonomik /Prestije yönelik) gelişmenin nüvesi olabilir
B Bölgesi:
Kent merkezinde yer alan özellikle zemin üstü konutların; zaman içinde büro ve benzeri iş yerleri olarak dönüşüme uğrayacakları düşünülmektedir. Geçiş dönemi ‘nde; Merkezi İş Alanları ile Yeşil Şerit arasındaki konut kesiminin özel konumları nedeniyle gelişmede özel bir araç olarak kullanılabilir.
C Bölgesi:
Kuşkusuz kararlılık taşıyan Otogar Dönüşüm Projesi; Kamu yönetimi ve Yerel Yönetimin alandaki yenilemede en önemli potansiyel, özendirici, kışkırtıcı, ve İVME KAZANDIRICI bir konumdadır.
• Kervansaray Oteli, ön ve arka kısmındaki doğa / ağaç örtüsü açısından zenginleştirilmiş çevresi,
• Bugün istasyon yalnız bir trafik kavşağı gibi hizmet gören İstasyon Önü Alanlar/İstasyon Meydanı,
• Otogar çevresindeki diğer belediye ve kamu mülkleri ve kullanışları, arsa/alanları ile birlikte hem konum hem de işlevsellikleri açısından göreceli bir öneme sahiptir.
Bu projenin, bundan sonra alt ölçekte (1/500, 1/200 ve detaylar) tanımlanan kentsel tasarım projelerinin hazırlanması ve uygulanması gerekli görülmektedir. Kentsel yenileme ve dönüşümün gerekli ölçek ve düzeylerde gerçekleşebilmesi için bu gerekli görülmektedir. Daha önce 1997 yılında “Halk Meclisi” toplantıları yapılmış ve proje halka sunulmuştu. Bu defa projenin hayata geçmesi ve uygulanmasında sorunlarla karşılaşılmaması için yeniden sivil toplum kuruluşları ile halkın katılımını sağlayacak süreçler oluşturulması gereklidir (4. VARSAYIMIN GERÇEKLEŞMESİ ve DOĞRULANMASI İÇİN GEREKLİDİR)
Ayrıca Balıkesir Belediyesi’nin Kent Merkezi Yenileme Projesi’nin uygulanmasını takip etmek, halkın katılımını sağlamak, kentsel tasarım projelerini hazırlayarak uygulamak amacı ile bir birim oluşturması gereklidir. (1. ve 2. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI İÇİN GEREKLİDİR).
V. ÖRNEK 4 : BURSA SANTRAL GARAJ VE YAKIN ÇEVRESİ KENTSEL TASARIM PROJESİ
V.1. KAPSAM
Bursa, Santral Garaj ve Yakın Çevresi Kentsel Tasarım Planlaması, eski terminal binası ve yakın çevresinin dönüşümünü, yenilenmesini ve Bursa Şehri için çağdaş bir kent mekanı haline getirilmesini amaçlamaktadır. Proje’den alanın Kent bütünü ile bağlantılarını, ilişkilerini ve makro ilişkilerini içeren üst ölçekli (1/25 000, 1/5000, şemalar) planlama çalışmaları hazırlanmıştır.
Daha sonra bir önceki aşamada tartışılıp geliştirilmesi kararlaştırılmış bulunan seçenek, ayrıntılandırılmıştır (1. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
Bu aşamada; “Bir önceki aşamada geliştirilen alternatiflerden tercih edileni, 1/1000 ölçekli çalışmasında ayrıntıya indirilmiştir. Bu ölçekteki çalışmalarda yapılanmaya ilişkin tüm öneriler, gerekirse seçenekli kullanımlar da dahil olmak üzere belirlenmiş, her bir kullanımın yapı nizamı ve yoğunlukları kütle etütleri yapılmıştır (1. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
• Ulaşım ve Arazi kullanma bütünlüğü bu aşamada ayrıntıya indirilmiştir. Bu kapsamda;
• Bursa Hafif Raylı Sisteminin bu kesimde yer alacak transfer istasyonunun giriş-çıkış kapılarının konumu, mevcut projeye göre test edilmiş ve öneriler geliştirilmiş,
• Kent içi karayolu sistemi; kavşak, gabari durak yerleri ve otopark düzenlemelerini saptayacak ve ölçüler vermek kaydı ile tasarlanmıştır.
• Planlama Alanının altyapı durumu incenmiş, öneri kullanımlarla mevcut ve öneri altyapı projeleri arasındaki talep ve yeterlilik düzeyini araştırılmış, altyapı iyileştirilmesi için öneriler geliştirilmiştir (1. Ve 2. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
V.2. YÖNTEM
Santral Garaj ve Yakın Çevresi Kentsel Tasarım Projesi’nin, Tasarım Öncesine ilişkin ilk iki aşamadaki analitik çalışmaların ardından tasarım ağırlıklı aşamasında izlenen yöntem, tasarım ilkelerinin hem olabilirlik hem de işlevsellik açısından ortaya konulması olmuştur.
Planlama ve tasarım süreci incelendiğinde tasarım ağırlıklı ve ayrıntılı raporlar hazırlandığı, özellikle Uygulama Plan Ölçeğinde Tasarımın arazi kullanım bütçesinin mevcut arazi kullanımı ile, Tercih Edilen Seçeneğin öngörüleri ile ve onaylı imar planı arazı kullanım önerileri ile karşılaştırıldığı görülmektedir. Seçeneklerin olabilirliğini ve yapılabilirliğini ortaya koyacak bir yaklaşım sergilenmiştir.
Bu yaklaşımla proje alanı içinde ortalama kat alanı kat sayısının belirlenmesi, şehircilik ilkeleri açısından yapı yoğunluğunun kabul edilebilir bir değer olup olmadığı tartışılmıştır. Ardından üçüncü boyut, yürürlükteki imar planı ilişkiler açısından incelenmiş; ve kamusal kullanım alanları, özel kullanışlı alanlar, özel proje alanları alt başlıkları altında değerlendirilmiştir.
Ayrıntılandırma ile tasarımın, proje üzerinde okunamayan özellikleri ile, tasarımı yönlendiren kabulleri, tasarımın esnekliklerini, çevre ile uyumunu, ortaya koymuştur. Ayrıca tasarımın uygulanabilirliğini sağlamak üzere, bazı hukuksal yaklaşımlara yer verilmiştir (1. ve 2. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI).
V.3. ÜÇÜNCÜ BOYUT - TASARIM
Santral Garaj ve Çevresi’nin tasarımında üçüncü boyut, mekansal düzenlemeleri kapsar. Bu boyut, simgesel özellikleri ile, dokusal nitelikleri ile, çevresel etkilişimi ile kendini gösterir. Bu olguların bir bütün olarak ele alınması, tasarımın başarısını, alanın kentle bütünleşmesini sağlar. Alan, kentsel kimliğin önemli bir ögesi haline gelir .
Kent kimliğinin oluşumunda toplumsal etkileşimin rolü büyüktür. Çünkü kent kimliği sadece fiziksel ve doğal ögelerle tanımlanamaz. Kimliği oluşturan bir başka ve önemli öge, kentsel yaşamdır. Kentsel Yaşam, farklı kent parçalarında farklı biçimlerde kendini gösterir.
Yavaş büyüyen ya da büyümeyen kentlerde kimlik, kendiliğinden korunur. Ancak, yaşam her zaman geçmişin yinelenerek sürmesi anlamına da gelmez.
Değişimler, yeni tanımlar yapmayı gerektirir. Yeni tanımlar, tasarımla yapılabilir. Fiziksel çevrenin tasarımı ile kimlik oluşturulabilir.
Bu bakımdan, Santral Garaj ve Çevresi’nin tasarımı, değişim sürecinde alanın yeniden tanımlanması demektir. Çalışmanın hedeflerinden birisi de budur. Bir başka anlatımla, alana kimlik kazandırmaktadır. Bu süreçte araç olarak:
• Bursa’nın kimliğini vurgulayacak bir tasarım dili,
• Alan içi imgeler,
• Bursa ile kurulacak simgesel ilişkiler,
kullanılabilir.
Bu araçlar, kentsel tasarımın araçlarıdır. Kentsel tasarım, kentsel sürekliliği ön plana almaya çalışan bir tasarım ürünüdür. Bursa’da nitelikli bir merkez gelişmesini sağlamak, nitelikli bir tasarımla oluşabilir. Nitelikli bir tasarım, kent merkezinin diğer kesimleri ile yatırım için yarışabilecek bir iş alanı yaratmak sonucuna ulaşmalıdır. Böyle bir sonuç, kullanıcının benimseyeceği, kentsel yaşamda her zaman rastlanan / rastlanabilecek talep farklılaşmasına uyum gösterebilecek bir sonuç olmalıdır.
PLAN 4. BURSA SANTRAL GARAJI VE YAKIN ÇEVRESİ DÜZENLEME PROJESİ (REVİZYON)
Öte yandan, odak noktaları, vistalar, su ögeleri, iç ve dış mekan ilişkileri ile zenginleştirilmiş ortak kullanım alanları, yüzyıllarca denenmiş, esnek bir yapılaşma biçimi, tasarımda kullanıcının benimseyebileceği bir yaklaşım olarak akla gelmektedir. Bütün bunlar, bu kent parçası içinde, herhangi bir nedenle bulunacak olan bir kimsenin “Ben Bursa’dayım” duygusunu pekiştirici olmalıdır.
Ancak çalışma süreci içinde plancı, kendini mimarın yerine koymadan, onun yaratıcı gücünü sınırlandırmayacak bir rol üstlenmelidir. Mimar da kent plancının, teknik, sosyal ve ekonomik gerekçelerle ve kamu yararını gözeterek geliştirdiği ilkeleri, kendi disiplinin ayak bağı olarak görmemeli; bu sınırlar içinde, sınırsız bir özgürlüğe sahip olduğunun bilinci ile disiplinler arası bir çalışma ortamının başarılı örneğini ortaya koymalıdır (4. VARSAYIMIN DOĞRULANMASI)
Bütün bu açıklamalar, seçeneğin mekan boyutundaki özelliklerini genel çizgileri ile ortaya koymak amacına yöneliktir. Seçeneğin üstlendiği işlevleri ve bu işlevlerin yer seçiminden sonraki biçimlenişini tanımlamak gerekirse öncelikle seçeneğin “farklı kullanımların karışımı” olması nedeniyle işlev farklılığının, yapılaşmada da farklılaşmaya neden olacağını söylemek gerekir.
Mekanda farklı işlevlere hizmet verecek farklı yapı türlerinin kompozisyonu, genel olarak kentsel tasarım açısından, yaratılması söz konusu olan vista, imge, yüzey vb. dış mekanlar açısından güçlükler taşır. Ancak bu güçlüklerin aşılması konunun bütüncül olarak ele alınması ile bir ölçüde aşılacaktır.
Burada aşılması en güç konu, alanın tek elden yapılaşmasına olanak bulunmamasıdır. Çünkü Santral Garaj Alanı bir yana bırakılırsa farklı ve oldukça küçük parçalara bölünmüş bulunan mülkiyet deseni, birlikte hareket etmeye zorlamayı hemen hemen olanaksızlaştırmaktadır. Bu engeli aşmak için özendirici imar hükümleri oluşturulmuştur.
Proje açıklama raporunda “Belediye’nin mülkiyet açısından egemen olduğu Santral Garaj alanı ve bu alanı çevreleyen yol ve meydanlara ilişkin üçüncü boyut (kentsel tasarım) tüm ayrıntıları ile programlanabilir ve projelendirilebilir” olduğu vurgulanmaktadır. Ancak diğer alanlardaki gelişme, zamana dayalı ve gelişme sürecinin gereği olan olası farklılıklara sahne olacağından, ancak kentsel tasarım ilkeleri açısından yönlendirilebilir.
Rapor’da “Santral Garaj alanı ve alanı çevreleyen yol ve meydanların dışındaki alanlar için sadece gabari, yaya + trafik yolları, otoparklar, kentsel mobilyaların türü (belki yerleri), açık alan düzenlemelerine ilişkin ilkeler (kaplama cinsi, altyapının türü ve açık alan düzenlemeleri ile ilişkileri, altyapı düzenlemeleri ile üstyapı arasındaki bağlantı noktaları, rögarlar, PTT kutuları vb.) şema ve krokilerle açıklanabilir. Bunun ötesinde, alanın tümüne ilişkin bir uygulama projesinin hazırlanması gerçekçi olmaktan uzak bir çaba olur ”. denilerek bir anlamda etaplama yapılmakta ve gelecekte hazırlanacak daha kapsamlı tasarımlara işaret edilmektedir.
Proje’de üçüncü boyut ile ilgili olarak ilkesel düzeyde verilebilecek kararlar bütüncül olmaları açısından önem sunmaktadırlar. Bu yaklaşımın ikinci önemli tarafı, geleneksel planlama ile elde edilebilecek bir kent mekanı yerine, türlü açılardan ele alınmış esnek, geliştirilebilir, kimlikli bir kent mekanının kente kazandırılmasına yardımcı olabilecek bir sürece olanak vermesidir.
V.4. ÖZEL PROJE ALANLARI
Proje alanı içinde konumu, büyüklüğü ve mülkiyeti açısından özellikler gösteren ve Nazım Plan’da da “Özel Proje Alanı” olarak tanımlanmış bulunan Santral Garaj yukarıda sıralanan özellikleri nedeniyle ayrıca değerlendirilmiştir.
Bu alan eşit ve yaklaşık olarak Belediye ve Emekli Sandığı’nın mülkiyetindedir. Bu nedenle proje alanı içinde tek elden tasarlanması ve yapımı söz konusu olan en önemli alandır. Bu özelliği ile, yakın çevresi için de tasarım, yapım, işletme vb. açılardan belirleyici olacaktır.
Alan bütününde, belirli yaklaşma sınırları içinde yapılacak olan tasarımda, yapının önemli bir bölümü doğal zemin kotları altında tasarlanmıştır. Üst katlarda ise KAKS Min 1.0, Max. 2.0 olmak üzere, iki noktada, noktasal olarak yükselme öngörülmüş ve bu yükselmeler çevresinde yaygın zemin katlar oluşturularak, önceki bölümlerde sıralanan niteliklerde yapı grupları tasarlanmıştır.
Bu alana ilişkin kesin projelerin hazırlanması sırasında çevrede karşılanamayan kimi yapı hakları taşınabilecektir. Kamulaştırmanın bedel ve sürecinin yaratabileceği olumsuzlukları ortadan kaldırmak üzere kullanılabilecek olan bu yöntem; projenin uygulaması sırasında ortaya çıkabilecek darboğazları aşmak üzere kullanılabilecek ve gerekirse plan, proje değişikliği ile yaşama geçirilebilecek bir yöntemdir.
Proje daha sonra yeniden ele alınmış ve revize edilmiştir. Ancak bu revizyonda projenin hem nitelik olarak hem de kamusal alan bakımından kayıpları bulunduğu söylenmelidir. Bu proje de, zaman içinde, tüm süreçleri ile daha detaylı olarak incelenmesi gerekli bir proje niteliğindedir.
VI. SONUÇLAR VE ÖNERİLER :
Bu çalışmada; başta sunulan “Varsayım” ların incelenen örnekler bazında test edilmesi, doğrulanmasına ya da gelecekteki durumuna yönelik belirlemeler yapılmıştır. Bu Varsayımların oluşturulması ve teorik çerçevenin kurulmasında da “Kentsel Dönüşüm” kavramına ve uygulanmasına uygun örnekler seçilmeye çalışılmıştır.
Doğal olarak “Dönüşüm” kavramı, beraberinde “Koruma”, “Sağlıklaştırma” ve “Yenilenme” kavramlarını / olgularını da getirmekte ve bazen ağırlıklı olarak birini, bazen ikisini, bazen de tümünü birden içermektedir.
4 ayrı kent merkezini (Ankara, Konya, Balıkesir ve Bursa) ele alan kentsel koruma, yenileme, sağlıklaştırma ve dönüşüm içeren projelerin, kendi içlerinde özellikleri bulunduğu gibi, birbirleri ile benzerlikleri ve aykırılıkları da doğal olarak bulunmaktadır.
Bunlardan; Ankara ve Konya tarihsel/geleneksel kent merkezleri uzun yıllar ihmal edildikten ve koruma niteliği olmayan klasik imar planları ile neredeyse yok edilme sürecine getirildikten sonra “Koruma Amaçlı” olarak yeniden ele alınmışlardır.
Birbirleri ile benzerlikleri, Koruma Planlarının (1/5000 ve 1/1000) kentle ilişkiler kuran, ilkeler getiren, alt proje alanlarını tanımlayan birer “Çerçeve Plan” niteliği taşımalarıdır.
Ankara’da 100 hektarlık, Konya’da 33 hektarlık bir MİA parçası planlanmış ve “Kentsel Tasarım Proje Alanları” ya da “Özel Proje Alanları” ile alt ölçekte (1/500, 1/200, …1/1) planlanması ve projelendirilmesi gerekli alanlar tanımlanmıştır. Politik sahiplenme sonucu bu alanlardan seçilenler -Ankara’da Hacıbayram, Bendderesi, İtfaiye Meydanı vd., Konya’da Mevlana Çevresi, Hükümet Meydanı, Arasta Kesimi ve Piri Mehmed Paşa kesimi vd.,- detaylandırılarak projelendirilmiş ve bir bölümü uygulanmıştır.
Kentsel Tasarım projelerinin hazırlanmasında ve uygulanmasında;
• Farklı disiplinlerin bir araya gelerek plan ve projeleri hazırladığı,
• Bu projeleri yakından izleyen, ihale eden ve yönlendiren Yerel Yönetimler içinde oluşturulan özel birimlerin bulunduğu, yada üst düzey yetkili kişilerin görevlendirildiği,
• Kentsel tasarım plan ve projelerinin finansmanının Yerel Yönetimlerce ayrılarak plan ve projeler tamamlanır tamamlanmaz uygulamaya sokulduğu,
• Ancak, kurumlara arası sorunların (Kültür Bakanlığı- Büyükşehir-İlçe belediyesi) ya da şahısların Yerel Yönetimleri mahkemeye vermeleri gibi sorunların uygulama sürecini geciktirdiği,
İzlenmiştir.
Balıkesir ve Bursa örnekleri ise yukarıdaki örneklerden bir derece farklılık göstermektedir. Öncelikle bu alanlar tarihsel nitelik taşımakla birlikte geçmişi çok gerilere gitmeyen ve Cumhuriyet döneminde yapılaşmış alanlardır. Planlama ve projelendirme aşamaları da, Ankara ve Konya örnekleri kadar gerilere gitmemektedir ve oldukça günceldir. Ancak, gene de üst ölçekli (1/2500, 1/5000) planlama çalışmaları ile 1/1000 ölçekli planlama ve kentsel tasarım çalışmaları tamamlanmış örneklerdir. Hatta Bursa Santral Garaj örneğinin 1/500 ölçekli kentsel tasarım projeleri de hazırlanmıştır. Balıkesir Kent Merkezi Yenileme Projesinin ise bir iki noktasında sadece ilke düzeyinde detayları bulunmaktadır. Bu iki örnek önceki ikisine göre henüz gelişme aşamasındadır. Belki de diğer örneklerden edinebilecekleri deneyim birikimi ve çıkarabilecekleri dersler bulunmaktadır.
Bunlar ;
• Alanların kentsel tasarım ölçeklerinde özel proje alanları/kamusal proje alanlarının tasarlanması gereklidir,
• Bu tasarımın disiplinler arası ve parasal, örgütsel çerçeveyi gözeten çalışmalar olması düşünülmelidir,
• Ayrıca yerel yönetimler içinde planlama, projelendirme ve uygulamayı yönlendiren ve denetleyen etkin, yetkili bir birimin kurulması önem taşımaktadır.
Kentsel koruma, sağlıklaştırma, yenileme ve dönüşümün hızlı, etkin olması ve çağdaş kent mekanlarına ulaşmanın kolay bir süreç olmadığı gözlenmektedir. Örneklerin birinde 10 yılı aşkın bir süreç (Ankara-Hacıbayram), diğerinde 5-6 yıllık bir süreç (Konya-Hükümet Meydanı) yaşanmıştır.
Plancının, tasarımcının ve tasarım ekiplerinin rolü bu noktada sürecin kısaltılmasında ve etkin bir uygulama yapılmasında önem kazanmaktadır. Yerel Yönetimlerin sürekli olarak belirli konularda çalışan (koruma, sağlıklaştırma, yenileme, dönüşüm vd), konularına yoğunlaşan ve uzmanlaşmış ekiplere gereksinimi olduğu muhakkaktır. Yerel yönetimler içinde belki de doğrudan Belediye Başkanına veya teknik Başkan Yardımcısına bağlı etkin, yetkili ve donanımlı “Koruma”, “Kentsel Tasarım”, “Dönüşüm”, “Sağlıklaştırma-Yenileme” birimlerine gereksinim bulunmaktadır.
Özel sektörün, planlama, kentsel tasarım ve danışmanlık firmalarının yerel yönetimlerle içiçe, yanyana kamusal bir görev anlayışı ile çalışması, üniversitelerin ilgili birimleri ile yerel yönetimlerin doğrudan bağlantılı görev yapmalarının etkin yöntemleri bulunmalıdır. Her Yerel Seçim döneminde Yerel Yönetimlerin uzun yıllar beraber çalıştığı firmalar ve danışmanların sözleşmelerinin iptal edilerek yerine şehri tanımayan, bilmeyen yenilerinin getirilmesi, hem zaman kaybı, hem de emek ve parasal kayıp demektir. Sonuç olarak; yerel yönetimlerin kentlerde çağdaş ve sürdürülebilir kentsel dönüşüm projeleri hazırlaması ve uygulamaları sürecinde, yukarıda test edilen Varsayımların her kente yaygınlaştırılabilecek sonuçlar verdiğini gözönünde bulundurarak geleceğe yönelik kentsel dönüşüm örnekleri üzerinde çalışmaları kentlerimize yaşanabilir, çağdaş ve sürdürülebilir mekanlar kazandıracaktır.
KAYNAKLAR
ALKAN, A., 1994, “Konya Tarihi Kentin Planlama Sorunları”, Konya.
Balıkesir Belediye Meclisi’nin 21.09.1998 tarih ve 98/19 No’lu Kararı.
Balıkesir Belediye Meclisi’nin 20/101999 Tarih ve 364 Sayılı Kararı.
CENGİZKAN, A., TUNÇER, M., 1996, 4-5 Nisan: IV. Kentsel Tasarım ve Uygulamalar Sempozyumu, “Tarihi Kent Merkezlerinde Kentsel Yenileme Ve Yenileşme, Ulus Tarihsel Kent Merkezi Planlaması Kapsamında Hacı Bayram Camii Çevre Düzenleme Projesi”, Mimar Sinan Üniversitesi, İstanbul,
Gayri Menkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu‘ nun 12 . 4 . 1980 gün ve A - 2167 Sayılı Kararı.
Konya Büyükşehir Belediyesi, Ekim 1996, “Konya Tarihi Kent Merkezi Koruma Amaçlı İmar Planı”, Araştırma Raporu, UTTA Planlama, Projelendirme ve Danışmanlık Ltd.Şti.
Konya Büyükşehir Belediyesi, Ocak 1997, “Konya Tarihi Kent Merkezi Koruma Amaçlı İmar Planı”, Planlama Raporu, UTTA Planlama, Projelendirme ve Danışmanlık Ltd. Şti.
Konya Karatay Belediyesi, Ocak 1996, “Piri Mehmed Paşa Külliyesi Çevresi Koruma Amaçlı İmar Planı”, Plan Açıklama Raporu, UTTA Planlama, Projelendirme ve Danışmanlık Ltd. Şti.
“Konya Mevlana Külliyesi Çevresi Mevzii Koruma İmar Planı Raporu”, ODTÜ, Ank. 1993.
TÜRKOĞLU, K., TUNÇER, M., “Balıkesir Kent Merkezi, (Otogar Ve Yakın Çevresi) Kentsel Yenileme Ve Kentsel Değişim Projesi (Revizyon) Araştırma Ve Değerlendirme Raporu”,Temmuz 2002, UTTA Planlama, Projelendirme, Danışmanlık Ltd. Şti. Şti.
TUNÇER, M., Aralık 2000, “Tarihsel Çevre Koruma Politikaları : Ankara”, Kültür Bakanlığı Yayınları 2520, Kültür Eserleri Dizisi : 281.
UZEL, A., TÜRKOĞLU, K., TUNÇER, M., ATİK, S., Bursa Büyükşehir Belediyesi, Nazım Plan Büro Başkanlığı,Santral Garaj Ve Yakın Çevresi Kentsel Tasarım Planlaması, Analiz ve Gelişme Raporu, Eylül 1996, UTTA Planlama, Projelendirme & Danışmanlık Ltd.
UZEL, A., TÜRKOĞLU, K., TUNÇER, M., ATİK, S., Bursa Büyükşehir Belediyesi, Nazım Plan Büro Başkanlığı,Santral Garaj Ve Yakın Çevresi Kentsel Tasarım Planlaması, Seçenek Geliştirilmesi-Kentsel Tasarımı Raporu, Nisan 1997, UTTA Planlama, Projelendirme & Danışmanlık Ltd.
UZEL, A., TÜRKOĞLU, K., TUNÇER, M., ATİK, S., Bursa Büyükşehir Belediyesi, Nazım Plan Büro Başkanlığı,Santral Garaj Ve Yakın Çevresi Kentsel Tasarım Planlaması,Uygulama Öncelikleri, Yatırım ve Satış Programı, Örgütlenme Modeli, UTTA Planlama, Projelendirme & Danışmanlık Ltd. Haziran 1998.
