ANTALYA PERGE ANTİK KENTİ KORUMA SORUNLARI VE ÖNERİLER

Şekil 1 . Perge Antik Kentinin Havadan Görünümü

ANTALYA PERGE ANTİK KENTİ GÜNCEL KORUMA SORUNLARI VE ÖNERİLER

 Dr. Mehmet Tunçer

Mimar Sinan Üniversitesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü tarafından düzenlenen

" I. Kentsel Koruma ve Yenileme Uygulamalar Kolokyumu"nda sunulmuştur (7-8 Nisan 1993) (MSÜ ŞPB tarafından yayınlanmıştır).

 I. PERGE - ANTALYA - AKSU NÜFUS VE TURİZM ETKİLEŞİMİ

            Perge Antik Kenti; Antalya-Alanya Karayolu’nun 18. km’sinde yer alan ve günümüzde Antalya Metropoliten Kenti ile hemen hemen bütünleşmiş olan Aksu Kasabasının 2 km kuzeyinde yer almaktadır.  Perge, ana yoldan içeride kalmakla birlikte günümüzde, Antalya ve Aksu’nun gelişme baskısı altında bulunmaktadır. Aksu; tarımsal niteliği olan ve iplik fabrikası bir yana bırakılırsa sosyal ve ekonomik yönden tamamen Antalya’ya bağlı bir kasabadır.

Şekil 2 . Perge'nin Antalya- Alanya - Isparta Ulaşım Aksları İçindeki Yeri ve Konumu

            Antalya günümüzde 400 000’i geçen nüfusu (1990 Genel Nüfus Sayımı Sonuçlarına göre 378 208) ve %6,4 olan yıllık nüfus artış oranı ile çok kısa bir sürede metropoliten kent ve pek yakında bir büyükşehir olmaya adaydır.

            Doğal ve tarihsel güzellikleri, uygun iklimsel koşulları, verimli toprakları, giderek artan turizm yatırımları, serbest bölgesi ve limanı ile Doğu ve Güneydoğu ile İç Anadolu’dan artan oranda göç baskısı ile karşı karşıya bulunmaktadır. (Antalya Environment Project, A Review of Existing Urban Plans and Population Projections of Metropolitan City of Antalya, Volume I, Nov. 1993.K.Türkoğlu, A.Uzel, M.Tunçer, s.13)

            Nüfus tahminlerine göre, Antalya’nın 2010 yılı nüfusunun 1 500 000 kişiyi geçmesi beklenmektedir. Nitekim 1990 yılında yapılan 1/25 000 ölçekli Antalya Nazım Plan ilave ve revizyonu bu nüfus temel alınarak yapılmıştır. (Z.Can, Antalya Nazım Plan Raporu, 1990)

            2020 yılı hedeflenerek hazırlanan “Antalya Çevre Projesi”nde, ekolojik ve tarihi çevre korumasının sağlanabilmesi amacıyla bu nüfusun en çok 90 000 arttırılarak dondurulması gerektiği üzerinde önemle durulmaktadır. (y.a.g.e., s 62)

            Aksu’nun 1990 nüfusu ise,4085'tir ve 2005 yılı hedeflenerek hazırlanmış bulunan 25 000 kişi kapasitesi olan bir imar planı bulunmaktadır. (M.Koca, Aksu İmar Planı Raporu)

            

Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan Güney Antalya Turizm Gelişme Projesi, Side, Kumköy, Bingeşik Turizm Gelişme Projeleri, Belek Ve Titreyen Göl Turizm Gelişme Projeleri, Kemer Ve Acısu-Sorgun Gelişim Projeleri çevredeki önemli gelişim projeleridir.

            Bu projeler ile birlikte, Antalya Belediyesi tarafından hazırlanan Lara ve Konyaaltı Turizm Gelişme Projeleri de bölgede ülkesel ölçekte turizm hareketine ve yaz nüfusunun katlanarak artmasına neden olmaktadır.

            Sadece Güney Antalya Turizm Gelişme alanında, 1992 verilerine göre 35 000 civarında yatak bulunmaktadır ve 2010 yılına kadar bu 80 000’e çıkacaktır. Son 3 yıl içinde Antalya’da 38 adet daha turizm belgeli Turistik Tesis hizmete girmiştir. Önümüzdeki 5 yıl içinde ise, şu anda yapımı devam eden 67 tesisin hizmete gireceği belirtilmektedir. (Antalya İl Turizm Müdürlüğü verileri)

            Perge’nin bu turizm olgusuna bağlantılı olarak, 1991 Körfez krizinin neden olduğu büyük azalma hariç, son beş yılın ziyaretçi artış ortalaması %44,49dur. (Antalya Müzesi, Son 5 Yıla Ait Ziyaretçi İstatistikleri) 

            Perge’yi ziyaret edeceklerin sayısının önümüzdeki 10 yıl içinde %100’ü aşacağı tahmin edilmektedir. Son beş yılın (1986-1990) artış oranları doğrultusunda artış olduğu varsayılırsa, günümüzde 112 000 olan ortalama ziyaretçi sayısının 2000’li yılların başlarında 490 000 kişiye ulaşacağını söylemek olasıdır.

II. NÜFUS ARTIŞI VE TURİZMİN PERGE ANTİK KENTİNE GETİREBİLECEĞİ SAKINCALAR VE OLASI ÖNLEMLER

            Antalya Kentine ilişkin tüm planlama çalışmalarının birbirinden bağımsız, farklı zamanlarda, farklı kurum ve kuruluşlarca yapıldığı ve uygulamada da gene aynı sürecin geçerli olduğu gözlenmektedir. Aksu, Antalya ile hemen hemen bütünleşmiş olmasına rağmen, Antalya Mücavir Alan Sınırının dışında kalmış ve bağımsız bir belediye olarak işlevini sürdürmüştür.

            Hatta Antalya-Alanya Yolu'nun güneyi de “Çalkaya” Belediyesi tarafından yönetilmektedir. İdari bölümlerin fiziksel, sosyal ve ekonomik gerçeklerle uyumsuz olması önemli sorunlar yaratmaktadır.

            Bunun en önemlisi de; Antalya Metropoliten Alan bütününde, Perge Antik Kenti gibi, doğal ve tarihsel/arkeolojik öneme sahip, korunması ve kent bütününde kararlar verilip uygulanması gerekli önemli alanların, parçacı yaklaşımlarla birbirinden kopuk, bağımsız ve zayıf ilişkiler kurularak planlanmaları ve uygulamaya konmalarıdır. Bütüncül planlama yapılmadan; Antalya Metropoliteni içinde “Perge”nin , “Side”nin, “Düden”in,”Manavgat”ın ya da bir başka korunması gerekli doğal, tarihsel, kentsel ve arkeolojik alanın, gelecekte korunarak geliştirilebilmesi için gerekli önemli kararların sağlıklı olarak verilebilmesi güçtür.

            Aksu İplik Fabrikası’nın Antik Kenti en güçlü algılayabilecek tepeye konumlandırılması, su deposunun ve trafosunun dünyaca önemli antik bir kent olan Perge’nin üzerinde bilinçsizce yerleştirilmesi kararının temelinde ise, bu bütüncül planlama anlayışının olmaması yatmaktadır.

            Anadolu’nun ayakta kalabilmiş en sağlam, en gösterişli, sanatsal açıdan olağanüstü heykellerle bezenmiş en önemli Greko-Romen tiyatrolarından birinin önünden ve günümüze kadar sapasağlam gelebilmiş stadyumun kenarından karayolu geçmekte, 30-40 tonluk kum kamyonları da bu yoldan işlemektedir.

Şekil 3. Perge Tiyatrosu ve Stadyumu Önünden Geçen Ana Ulaşım Aksı

            Tüm kamu kuruluşları Aksu belediyesi, Antalya Müze Müdürlüğü, Kazı yapan araştırmacılar, T.K.T.V.  Antalya Bölge kurul üyeleri bu durumdan şikâyetçidir, ancak bu güne kadar bu yol iptal edilmemiş, su deposu ve trafo kaldırılmamış, kaçak yapılaşmalar engellenememiştir.

            Gelecek için hesaplanan ziyaretçi sayısı da çok fazladır. Antik Kentin hassas olan yapısı bu kadar ziyaretçiyi kaldıracak mıdır? Bu kadar ziyaretçinin gelmesine izin verilecek midir? Günümüzde kullanılan giriş noktasının, Antik kentin ortalarına kadar bir yerde konumlandığı göz önüne alındığında bu gün dahi doğruluğu tartışılan, bu düzenlemenin yetersiz kalacağı açıktır. Perge Antik Giriş Kapısı, güneyde I.Derece Arkeolojik Sit Sınırı Hizasına, Sütunlu yolun uzandığı tahmin edilen bölgeye alınmalıdır.

            Bu konularda koruma amaçlı planlama çalışmasına bazı öneriler getirilmiştir. (Akman Proje Ltd. Şti. Perge Koruma Amaçlı İmar Planı, Plan Araştırma Raporu, Kasım,1992) Ancak bu planın 1/500 ve daha büyük ölçeklerde (1/200,...,1/1) detay projelerinin yapılması, kentsel tasarım peyzaj, kent mobilyası projelerinin elde edilmesi gerekmektedir.

Şekil 4 . Perge Antik Kenti Planı (1/2000) (M. Tunçer Arşivi)

            Yazılanların ve çizilenlerin uygulamaya geçirilebilmesi, karmaşık olan yetki ve sorumlulukların düzene sokularak planın önemli kararlarının hızlı bir şekilde uygulamaya aktarılması amacıyla Perge için etkili ve güçlü bir birim oluşturulmalıdır. 

Bu birim T.K.T.V. Antalya Koruma Kuruluna bağlı olarak, Aksu’da görev görmeli ve Aksu Belediyesi’nin uygulamalarına Teknik ve parasal destek sağlayabilmelidir. Arkeolog, sanat tarihçisi, mimar ve şehir plancısı ve benzeri elemanlardan oluşacak ”Perge Koruma Birimi”, 

Koruma Amaçlı İmar Planı’nın uygulanmasını, 5 yıllık Belediye imar programlarına alınarak, hızlı ve aktif bir biçimde gerçekleştirilmesini sağlamalıdır. Bu birime, Perge’yi ziyaret edenlerden elde edilen gelire ek olarak, Kültür Bakanlığı bütçesinden proje bazında destek sağlanmalı ve denetlenmelidir.