KENTSEL YENİLEME ARACI OLARAK KENTSEL TASARIM (x)

Dr. Mehmet Tunçer 

1-    KENT MERKEZLERİNDE KENTSEL YENİLEME PLANLAMASI

Merkezi İş Alanları (MİA) kentlerimizde nüfus artışı ve kentin gelişimi doğrultusunda hem yatay, hem de dikey olarak büyüme, gelişme eğilimindedir. Nüfus artışı ve kent ekonomisinin gelişimi ile kent merkezi üzerinde yıkılıp yenilenme yolu ile taban alanları ve yüksekliklerinin arttırılması yönünde genel olarak spekülatif baskılar oluşmaktadır. 

MİA içinde bu tür yenilenme talepleri genellikle parçacı olarak isteme bağlı olarak gündeme gelmekte, MİA gelişimini yönlendirici bütüncül makro bir planın eksikliği ya da yetersizliği sürekli şikayet konusu olmaktadır. MİA içinde yer alan büyük ölçekli yenilenmeler (iş merkezleri, çarşı, rant tesisleri, otel, katlı otopark vb) kent merkezlerinin alt ve üst yapısına, sosyal ve kültürel çevresine belirgin yükler getirmektedir. 

Bunlar gruplanırsa:

·         Ulaşım Sorunları: Otopark, servis, toplu taşın, yaya dolaşımı vb..

·         Altyapı Sorunları : Su, elektrik, atıksu, teleiletişim vb..

·         Çevresel Sorunlar : Yoğunluk artışı, görüntü ve gürültü kirlilikleri, açık/yeşil alanların azalması ve yok edilmesi, hava kirliliği gibi..

·         Sosyal Sorunlar: Yabancılaşma, suç oranlarının artması (anarşi), sosyal çatışmalar, bölünmeler..

Bu sorunları en aza indirgemek ancak kapsamlı ve çok boyutlu  MİA kentsel yenileme projeleri ile ancak olasıdır. Yapılacak planlama ve projelendirme çalışmaları çeşitli disiplinlerin bir arada yer aldığı bir ekip çalışması gerektirmektedir. Bu ekipte yer alması gerekli uzmanlar kent merkezi yenileme projesinin niteliğine ve büyüklüğüne göre değişmektedir.

Bu meslek grupları :

·         Şehir Plancısı

·         Mimar

·         Peyzaj Mimarı

·         Altyapı Mühendisleri

·         Kent ekonomisti

·         Sosyolog

Kent merkezlerinin planlanmasında ölçekler ise:

·         1/25 000 Kent bütünü ile ilişkiler şeması,

·         1/5000 Nazım Plan ya da Yapısal Plan

·         1/ 1000 Uygulama imar planı

Ancak, 1/1000 Ölçekli planlama çalışmasının kent merkezlerinin karmaşık sorunlarını çözmede yetersiz kaldığı bilinen bir gerçektir. Bu nedenle 1/500 ve daha büyük ölçeklerde kentsel tasarım, peyzaj, altyapı ve mimari ağırlıklı planlama ve projelendirme çalışmaları yapılması gerekli görülmektedir.

  

2-    KENT MERKEZLERİNDE PLANLAMA SORUNLARI VE YAKLAŞIMLAR

Ülkemizde kent merkezleri, günümüzde genellikle bütüncül planlamadan yoksun olarak parçacı yaklaşımlarla ve bireysel mimari projelerle geliştirilmeye çalışılmaktadır. Yer yer meydan düzenlemeleri, yaya yolu ve yaya bölgeleri düzenlemeleri yapılmakta ve yaya ağırlıklı bölgeler oluşturulmaya çalışılmaktadır. 

Büyük iş merkezleri, oteller, işhanları, büro ve konut kompleksleri yoğun ve çok katlı yapılaşmalar olarak oluşmakta ve MİA sorunlarını arttırmaktadır. Bu yoğunluk artışı kapalı iç mekanlar  (han, süpermarketler, galleria vb) ve yer altı çarşı ve otoparkları ile çözümlenmeye çalışılmaktadır. MİA kullanımları, plansız ve denetimsiz bir şekilde yaygınlaşmaktadır. Genellikle bu yaygınlaşma ana caddeler boyunca ve konut altı olarak gözlenmektedir. 

Yıkılıp yapılaşma, çok katlı ve yaygın/büyük taban alanlı kitleler, insan ölçeğini aşan, doğadan kopuk bir çevrenin oluşumuna yol açmaktadır.

MİA Planlaması çalışmalarında :

·         Kent bütünü ile ulaşım (yaya, taşıt, servis, bisiklet vb) ve kullanım (konut, ticaret, sosyo-kültürel vb) bağlantıların kurulması,

·         Kent bütünü ile yeşil/açık alan sistemi oluşturulması, yaya+bisiklet yolları ile bağlantıların kurulması,

·         Tarihsel merkez ile yeni merkez ilişkilerinin kurulması, iyileştirilmesi ve çevre ile uyumlu yenilenmesinin sağlanması,

·         İnsan yaşam çevresi olarak MİA’nın çevre duyarlı, ekolojik bir yaklaşımla ele alınması, su ve yeşil gibi ögelerin kullanımı ile daha yaşanabilir bir çevre oluşturulması,

·         MİA’nın hava kirliliği, gürültü ve altyapıya ilişkin çevre sorunlarının çözülmesine yönelik önlemlerin alınması,

Amaçlı planlama ve projelendirme yapılması, parasal ve yönetsel önlemlerin alınması gerekmektedir. Çok disiplinli ve zaman içinde sürekliliği olması gereken bu çalışmaların oluşturulacak bir MİA geliştirme örgütü (birimi?) tarafından ele alınması uygun olacaktır.

Kent merkezlerinin desantrilizasyonu, alt merkezlerin oluşturulması da metropoliten niteliğe kavuşmuş kentlerin MİA sorunlarına çözüm getirmekte önemli bir araçtır. Alt merkezler, toplu konut alanları ile birlikte planlanmakta ve geliştirilmektedir.

3-    KENT MERKEZLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ VE YENİLENMESİNDE KENTSEL TASARIMIN ROLÜ

Kent merkezlerinin korunması, geliştirilmesi, yenilenmesi ve ıslahında; şehir planlama yanı sıra pek çok uzmanlık dalının birlikte tasarım sürecine katılımı gereklidir. Kentsel tasarım, üst ölçekli (1/25 000, 1/5000, 1/1000) planlamalardan alt ölçekli (1/500, 1/200 vb) planlama ve projelendirmelere kadar giden bir süreç içinde bütüncül olarak ele alınmalıdır.

  

(x) 9. KENTSEL TASARIM VE UYGULAMALAR SEMPOZYUMU'NDA SUNULMUŞTUR. 

(Bildiri özetidir)