ŞEHİR PLANLAMASI, KORUMA, KENTSEL YENİLEME VE DÖNÜŞÜM: SAMSUN İÇİN STRATEJİLER

                                 SAMSUN SEMPOZYUMU

ŞEHİR PLANLAMASI, KORUMA, KENTSEL YENİLEME VE DÖNÜŞÜM: SAMSUN İÇİN STRATEJİLER

Prof. Dr. Mehmet TUNÇER                    tuncerurban@gmail.com

Abant İzzet Baysal Üniversitesi                            mehmettuncer56@gmail.com

Mühendislik Mimarlık Fakültesi

Mimarlık Bölüm Başkanı

Gölköy Kampusü 14280 – Bolu
Tel : + 90 374 387 10 00 / 2646 Fax: + 90 374 634 45 58 mobile: + 90 234 441 01 04

Anahtar Kelimeler: Kentsel Dönüşüm, Yenileme, Şehir Planlama, Koruma, Strateji, Makro Plan, Toplu Konut.

ÖZET: Bu bildiri’de Samsun’da son yıllarda yapılmakta olan kentsel dönüşüm uygulamaları ele alınacaktır. Bu dönüşüm uygulamaları ağırlıklı olarak Toplu Konut İdaresi tarafından (TOKİ) yapılmış uygulamalardır. Ayrıca, kıyı düzenlemeleri, kıyıdaki tasfiye uygulamaları, Saathane Meydanı düzenlemeleri gibi önemli kentsel dönüşüm uygulama ve kararları değerlendirilmiştir. Bu çalışma sonucunda; Samsun kentine yönelik olarak “Şehir Planlama”, “Koruma”, “Kentsel Yenileme” ve Dönüşüm bağlamında “Makro” ve “Alt Ölçekler” de Stratejiler geliştirilecektir.

Key Words: Urban Renewal, Renewal, City Planning, Protection, Strategy, Macro Planning, Housing.

SUMMARY: This Paper is about the urban renewal applications in recent years in Samsun. This renewal projects and applications, mainly made by the Mass Housing Administration (TOKI). In addition, coastal arrangements, coastal liquidation applications. Urban conservation and renewal applications such as Saathane Square and decisions of the applications were evaluated. As a result of this work, for the City of Samsun as the "City Planning", "Protection", "Urban Renewal" and the conversion in the context of the "Macro" and "Sub-Scales,"  Strategies will be developed.

I. YASAL ÇERÇEVE

Ülkemiz, doğal, kültürel ve tarihsel, arkeolojik taşınmaz kültür varlıklarının korunması 1970’den bu yana önce 1710 Sayılı Eski Eserler Kanunu, daha sonra 1983 yılından bu yana da 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kanunu (değişik 3386 S.K.) aracılığı ile yapılmaktadır.

2005 tarihli 5366 Sayılı “Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliği”nin amaç bölümünde ;

“…yıpranan ve özelliğini kaybetmeye yüz tutmuş; kültür ve tabiat varlıklarını koruma kurullarınca sit alanı olarak tescil ve ilan edilen bölgeler ile bu bölgelere ait koruma alanlarının, bölgenin gelişimine uygun olarak yeniden inşa ve restore…" edilmesine ilişkin usuller yer almıştır.

Kanun Uygulama Yönetmeliği, 4. Maddesi’nin f Bendinde; “YENİLEME ALANI”: Sit ve koruma alanı olarak tescil ve ilan edilen bölgeler ile, bu bölgelere ait koruma alanlarının içinde, sınırları yetkili idarenin teklifi üzerine Bakanlar Kurulu'nca kabul edilerek belirlenen alanları,

ifade etmektedir.

Bu tanıma göre, bir alanın Bakanlar Kurulu tarafından “Yenileme Alanı” olarak ilan edilebilmesi için; o alanın 2863 (3386-5226 Değişik) Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu çerçevesinde “SİT ALANI” ilan edilmiş olması gerekmektedir. Yukarıda adı geçen Yönetmelik Maddesine göre de, bu Sit Alanının “KORUMA ALANLARI” nın belirlenerek tescil ve ilan edilmesi gerekmektedir. Kentsel Dönüşüm kavramı, en genel tanımıyla kentlerin eskiyen ve yıpranan alanlarının ıslah edilerek çağdaş yaşam alanlarının oluşturulmasıdır. Ancak, “Tarihsel Çevre” ler yenileme alanı ve dönüşüm alanı ilan edilemezler. Bu alanlarda koruma ve sağlıklaştırma politikaları, plan ve projeleri uygulanmalıdır.  5393 Sayılı Belediye Yasası ile belediyelere verilen önemli yetkilerden biri olan “Kentsel Dönüşüm” günümüzde bütün kentlerimizde Başbakanlık Toplu Konut İdaresi (TOKİ) öncülüğünde uygulanmaktadır. 

II. SAMSUN’DA TARİHSEL ÇEVRE KORUMA VE KENTSEL DÖNÜŞÜM PROJELERİ

II.1. DOĞAL, TARİHSEL VE ARKEOLOJİK ÇEVRE KORUNMASINA YÖNELİK PROJE VE ÇALIŞMALAR II.1.1. KUDEB OLUŞTURULMASI Samsun Büyükşehir Belediyesi, Tarihi Kentler Birliği üyesi olarak, “Tarihsel Çevre Koruma Politikaları”nı oluşturarak, önemli koruma alanlarında farklı projeler geliştirmektedir. Bütünleşik koruma yaklaşımına örnek olarak Vezirköprü, Havza, Ladik, Bafra, Alaçam ve Samsun merkez aksının tarihi, kültürel ve diğer bütün özellikleri ile kazandırılmasına dönük temel planlamalar ve çalışmalar yapılmaktadır. Bu kapsamda; Vezirköprü'de restorasyon çalışmaları, Havza, Alaçam ve Bafra hattında koruma ve restorasyon çalışmaları sürdürülmektedir. İl Özel İdaresi bünyesinde Samsun'da Koruma Uygulama Denetim Bürosu (KUDEB) kurulmuştur. KUDEB elemanları tüm ilçelerde arazi incelemeleri yapmış; ilçe kaymakamlıkları, belediye ve özel idarelerine tanışma ve bilgilendirme ziyaretlerinde bulunmuşlardır. KUDEB arşiv oluşumuna başlanmış, görev alanının genişletilmesi kapsamında ilgili yönetmelik gereği; Büyükşehir Belediyesi ve İlçe Belediyeleriyle kültür ve tabiat varlıklarının korunması ile ilgili çalışmaların yürütülmesi ve bu konudaki yetkilerin KUDEB’e aktarılması konusunda gerekli yazışmalar yapılarak Bakanlığa gönderilmiştir. Büyükşehir Belediyesi ve İlçe Belediyelerinde KUDEB kuruluncaya kadar bu belediyelerin sınırları ve mücavir alanları içinde bulunan tarihi yapılara ilişkin yetkiler Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından İl Özel İdaresi bünyesinde kurulan KUDEB’e devredilmiştir. II.1.2. KÜLTÜR ENVANTERİ Samsun'daki taşınmaz kültürel ve tabiat varlıklarının yaşatılarak korunması, geleceğe aktarılması ve kentsel kimlik üzerine çeşitli çalışmalar gerçekleştiren (KUDEB), Samsun'un kültür turizmine yönelik değerlerini ön plana çıkartmak için, il merkezi ve ilçelerinde yer alan kültürel ve tabiat varlıklarının tanıtımı amacıyla bir “Kültür Envanteri” hazırlamaktadır. II.1.3. KENT MÜZESİ Karadeniz Bölgesi'nde örnek bir “Kent Müzesi” ve “Arşivi” oluşturulması için ÇEKÜL Vakfı ile işbirliği içinde çalışmalar yapılmaktadır.  Sahil yolundaki tarihsel TCDD yapısı ve boş eski Konservatuar yapısının kent ve kent arşivi müzesi olarak değerlendirilmesi düşünülmektedir. II.1.4. AMİSOS ARKEOLOJİK SİT ALANI Samsun Metropoliten Alanı içerisinde; İlkadım Belediye sınırları içerisinde AMİSOS (Karasamsun) Antik Kenti Arkeolojik Sit Alanları bulunmaktadır. Bu alan 08.06.1979 tarih ve A-1676 Sayılı G.E.E.A.Y.Kurulu Kararı ile 2. ve 3. Derece Sit Alanı olarak tescil edilmiştir. Samsun Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 27.12.2002 Tarih ve 586 Sayılı Kararı ile genişletilerek 1. ve 3. Derece Sit Alanı olarak tescil edilmiştir. II.2. KENTSEL YENİLEME ve DÖNÜŞÜM PROJELERİ Samsun kent merkezinde, Toplu Konut İdaresi (TOKİ) ile işbirliği içerisinde projelendirilmesi yapılan ve uygulamaları kısmen tamamlanmış veya sürdürülmekte olan uygulama çalışmaları bulunmaktadır. Bunlar; Canik Belediyesi sınırları içerisinde Yeni, Soğuksu ve Yeşilova Mahallelerinde, eski Gazi, yeni İlkadım Belediyesi sınırları içerisinde, Adalet ve Çay Mahalleleri’nde, İlkadım Belediye Sınırları içerisinde ise Kökçüoğlu, Selahiye ve Hastane Mahalleleri’nde Kentsel Dönüşüm (Gecekondu Yenileme / Dönüşüm) planlama, projelendirme ve uygulama çalışmalarıdır. II.2.1. ÇAY MAHALLESİ KENTSEL YENİLEME (GECEKONDU DÖNÜŞÜM) PROJESİ: Samsun 1960’lı yıllardan itibaren göç alan kentlerimizden biridir. Kentin güneyindeki üst yamaçlar heyelan riski ve jeolojik sorunlar taşımaktadır. Samsun Büyükşehir Belediyesi ile Toplu Konut İdaresi arasında imzalanan Protokol doğrultusunda, gecekondu ve kaçak yapılaşmanın yoğun olduğu Çay Mahallesinde yaşayan hak sahipleri için Kazım Karabekir Adalet Mahallesinde 672 konut inşa edilmiş ve hak sahiplerine tahsis edilerek bölgeye transferleri sağlanmıştır (TOKİ Raporu, 2011, S.250-251) . Çay Mahallesinde yıkımı gerçekleşen alanda ise yeni bir uygulama sürecinin başlatılacağı belirtilmektedir. Bu alana 380 konut yapımı için ihale süreci tamamlanmıştır. Şekil 1. TOKİ CANİK MAHALLESİ YENİLEME ÇALIŞMALARI II.2.2. İLKADIM BELEDİYESİ, ATAKUM İLÇESİ, YEŞİLKENT MAHALLESİ VE İKİNCİ BULVAR GÜZERGÂHI KENTSEL DÖNÜŞÜM PROJELERİ İlkadım Belediye Sınırları içinde Kökçüoğlu ve Hastanebaşı Mahallelerini kapsayan İkinci Bulvar Yolu’na bitişik yaklaşık 520 dönüm alan (52 hektar) Samsun Büyükşehir Belediyesi Meclisi’nin 14.03.2007 Tarih ve 6/90 Sayılı Kararı ile kabul edilen 1/5000 Nazım İmar Planı değişikliği ile “Kentsel Dönüşüm Alanı” olarak belirlenmiştir. 5393 Sayılı Belediye Yasası’nın 73. Maddesine göre tanımlanan Kentsel Dönüşüm Projesi kapsamında, konut alanı yanı sıra, sosyal ve teknik altyapı alanlarının da belirlenmesine ilişkin 1/1000 ölçekli uygulama imar planı değişikliği hazırlanmıştır. İmar planında genelde bitişik nizam 3 kat konut kullanım kararı bulunan alanların yapılaşma hakları mevcut yapılaşmalar ve çevre hakları dikkate alınarak inşaat alanı katsayısı E: 4.00 olarak belirlenmiştir. Aynı zamanda, mevcut plana göre yapılaşma hakları BL-6 olarak belirlenmiş adalarda blok boylarında sınırlama getirilmiştir. Yaklaşık 3750 konutun bulunduğu alanda 6000 konut projelendirilmiştir. Parsel büyüklüğünün en az 3000 m2 olması ve Büyükşehir Belediyesi Yüksek Yapılar Yönetmeliği’nin Yerleşim Düzenine İlişkin 3.03 Maddesi’nin geçerli olmadığı doğrultusunda Plan Notu eklenmiştir. Atakum İlçesi, Yeşilkent Mahallesi ve İkinci Bulvar Güzergahında Samsun Büyükşehir Belediyesi tarafından kentsel dönüşüm projeleri hazırlanmış ve uygulama aşamasına gelmiştir. Bu mahallelerde büyük oranda konut ve yapı talebi ortaya çıkmış, raylı sistem projesinin de hayata geçirilmesiyle, bir yıl içerisinde büyük bir konut ihtiyacı oluşmuştur. II.2.2.1. İLKADIM BELEDİYESİ İlkadım İlçesinde, Kıranköy Mezarlığı'nın altında 2 bin 500 konutluk kentsel dönüşüm projesi planlanmıştır. TOKİ tarafından, 4 adet nokta blokta toplam 180 daire ile gerçekleştirilen proje 6787 m2’lik bir alanı kapsamaktadır. Selahiye Mahallesi’nde; Pazar yerinden dönüştürülen 4430 m2’lik alanda 2 adet blokta toplam 76 daire inşa edilmiştir. Bu alanda inşa edilen dairelerin bir kısmı İkinci Bulvar Yolu’na isabet eden mülkiyetlerin ve yapıların kamulaştırılmasında ve takasında değerlendirilmektedir.  Hastanebaşı ve Unkapanı Mahalleri ile İkinci Bulvar uygulaması çevresinde kentsel değişim ve dönüşüm çalışmaları sürdürülmektedir. Tekkeköy ilçesinde de kentsel değişim ve dönüşüm projeleri planlanmaktadır. Belediye bu çalışmaları diğer ilçelere de yaygınlaştırmak istemektedir. II.2.2.2. İLKADIM(ESKİ GAZİ )BELEDİYESİ   Odunpazarı heyelan alanında, yapı yasağı bulunan bölgede yapılan jeolojik – jeoteknik etüdler neticesinde imara açılarak kentsel dönüşüm kapsamında değerlendirilen alanda, TOKİ tarafından 10 blokta toplam 600 daire inşa edilmiştir. Büyükşehir Belediyesine ait daireler Çay Mahallesi Kentsel Dönüşüm Projesi kapsamındaki hak sahiplerine takas yoluyla verilmektedir (Kahraman, H., 2008,  S.10). İlyasköy ve Fatih mahallerini kapsayan İkinci Bulvar yoluna cepheli yaklaşık 90 dönüm alan 1/1000 uygulama imar planında kentsel dönüşüm uygulama alanı olarak belirlenerek inşaat alanı katsayısı E=1.40 olarak düzenlenmiştir. Çay Mahallesi Kentsel Dönüşüm Projesi kapsamında; Mert Irmağı kıyısındaki yapılar Samsun da gecekonduların yer aldığı bir bölgedir. Alanda TOKİ, mülga Gazi ve Samsun Büyükşehir belediyesi arasında 03.12.2004 tarihinde protokol imzalanmıştır. 25 246 m lik alanda (Gazi Bld., Özel mülkiyet ve Büyükşehir mülkiyeti) 8 blokta toplam 384 daire projelendirilmiştir. Alanda mülkiyet temini ve yıkım çalışmaları devam etmektedir. Hak sahiplerine (mülkiyet ve yapı sahiplerine) Odunpazarı, Adalet mahallerindeki toplu konutları içerisindeki Büyükşehire ait daireler ile takas yapılmaktadır. II.2.2.3. ADALET MAHALLESİ Adalet Mahallesi Pazar Yeri’nin konut alanına dönüştürülmesi ile 2 blokta toplam 72 daire inşa edilmiştir. Odunpazarı toplu konut alanında olduğu gibi Büyükşehir Belediyesine ait daireler Çay Mahallesi kentsel dönüşüm projesi kapsamı içerisindeki hak sahiplerine takas yoluyla verilmektedir (Kahraman, H., 2008, S.10). II.2.2.4. ATAKÖY (BADIRLI)TOPLU KONUTLARI İlkadım Belediyesi mülkiyetindeki Ataköy Mahallesi sınırları içerisinde TOKİ tarafından gerçekleştirilen proje ile 5 blokta toplam 210 daire inşa edilmiştir. Gazi  Belediyesi’nin  tüzel kişiliği  kalkmış, İlkadım Belediyesine  dahil  olmuştur. II.2.2.5. ODUN PAZARI TOPLU KONUTLARI Heyelan alanında yapı yasağı bulunan alan, yapılan jeolojik – jeoteknik etütler neticesinde imara açılarak kentsel dönüşüm kapsamında değerlendirilmiştir. Bu alanda TOKİ tarafından 10 blokta toplam 600 daire inşa edilmiştir. Büyükşehir belediyesine ait daireler Çay Mahallesi kentsel dönüşüm projesi kapsamı içerisindeki hak sahiplerine takas yoluyla verilmektedir. II.2.2.6. KADIKÖY MAHALLESİ TOPLU KONUT ALANLARI Kadıköy mahallesinde yaklaşık 240 dönümlük alanda (eski havaalanı) TOKİ tarafından 400 yataklı hastane inşaatı, sağlık tesisi ve hastane rezerv alanı içerisinde tamamlanmıştır. Bu yapı, Eğitim  ve  Araştırma Hastanesi  olarak hizmete  girmiştir. Kent merkezindeki mevcut hastanelerin (Gazi  Devlet  Hastanesi) bu alana taşınarak önemli ulaşım aksları üzerinde sosyal donatı alanları ile birlikte bir sağlık kompleksi niteliğinde düzenlenmesi hedefi  vardır. Ancak, yatak sayısının yeni açılan hastanede  daha  az olması  kamuoyunda  tartışma yaratmıştır. Ulaşım aksları olarak, kamu hizmeti olarak  taşımacılıkta  çok  kolay  ulaşılabilir  bir  konumda  olmaması ve şehir  mezarlığının karşısında yer alması da başlıca eleştiri konusudur. III. SAMSUN- CANİK KUZEY YILDIZI KENTSEL DÖNÜŞÜM PROJESİ Türkiye'nin en büyük kentsel dönüşüm projeleri arasında gösterilen ve Karadeniz Bölgesi'nde ilk olarak hayata geçecek proje kapsamında C tipi 1632, B tipi 672 ve CK tipi 384 olmak üzere toplam 2688 konut yapılmaktadır. Proje kapsamında; 40'ar derslikli ilköğretim ve lise okulları, kreş, alışveriş merkezleri, her daireye bir açık otopark, karakol, spor ve çocuk oyun alanları ile büyük bir meydan planlanmış ve uygulanmaktadır. Bu  projede  hak sahipleri ile  % 94  uzlaşma  yoluyla  araziler temin edilmiş  olup,  sosyal  dokuyu  bozmadan  gerçekleştirilen  nadir kentsel  dönüşüm   örneklerindendir.  III.1. 200 EVLER TOPLU KONUTLARI Çevre Yolu üzerinde yer alan yapı kalitesi düşük 200 evler olarak nitelendirilen alanda ikamet eden vatandaşlara (Roman’ların) daha sağlıklı yaşam koşullarının sağlandığı TOKİ tarafından gerçekleştirilen yapılardır. Bu vatandaşların yeni yapılara taşınması ve adaptasyon konusunda sorunlar yaşanmaktadır. Bahçeli evlerde, bağımsız yaşayan ve sokak  kültürüne  alışkın  Romanların apartman  dairelerinde  ikamet etmeleri, toplu  yaşama kurallarına  uymalarında sıkıntılar  bulunmaktadır. Bu durumun sosyal sorunlar doğurabileceği düşünülmektedir. III.2. TOKİ CANİK KUZEY YILDIZI KENTSEL DÖNÜŞÜM PROJESİ / Toplam 101 hektar alanı kapsayan Kentsel Dönüşüm Projesi, Karadeniz'in en büyük kentsel dönüşüm projesi olup, TOKİ ve Canik Belediyesi işbirliği ile yürütülmektedir. Proje, 3 ayrı etaptan oluşmakta ve 5 mahalleyi kapsamaktadır. 1. Etap : Kuzey Yıldızı Kentsel Dönüşüm Projesi (Yeşilova ve Gazi Mahalleleri) (34 ha) 2. Etap : Soğuksu  ve Yeni Mahalleleri (33 ha) 3. Etap : Toptepe Mahallesi (33 ha) Şekil 2 : Canik Kuzey Yıldızı Kentsel Dönüşüm Projesi Kaynak : http://www.ugurkentseldonusum.com.tr/tr/referans/s/70 Canik Belediyesi’nin Yeşilova-Soğuksu ve Yeni Mahallerini kapsayan 672 dönümlük alan TOKİ tarafından “Kentsel Dönüşüm Alanı” olarak belirlenmiştir. 4500 konut adeti ile projelendirilen alanın ilk etapta 2688 dairelik kısmının 1/5000 nazım ve 1/1000 uygulama imar planları yapılmıştır (Kahraman, H., 2008, S.11). ŞEKİL 3 : Canik Kuzey Yıldızı Kentsel Dönüşüm Projesi Kaynak : http://www.ugurkentseldonusum.com.tr/tr/referans/s/70 ŞEKİL 4: Canik Kuzey Yıldızı Kentsel Dönüşüm Projesi   “Canik Kuzey Yıldızı Kentsel Dönüşüm Projesi” olarak adlandırılan alana yönelik protokol 06.07.2007 tarihinde yapılmıştır. 1. Etap olarak belirlenen 2688 adet daire ile projelendirilen alanın %23 ü kamu mülkiyetinde (Belediye, DSİ, Hazine), alanın kalan kısmı  özel mülkiyettedir. 1. Etap uygulama alanı içerisinde mülkiyeti elde edilen alanda 20 blok ve 960 adet daire inşaatına başlanmıştır.

Büyükşehir Belediye Başkanı Yusuf Ziya Yılmaz; “Canik’de çok hızlı ve büyük değişim ve dönüşüm var. Mülk sahipleri zorluk çıkarmadığı takdirde bu proje 18 ayda biter. En kısa zamanda bin konutluk inşaatın temelinin atılacak olması ise son derece sevindirici" demektedir (http://www.samsun.bel.tr/haber-detay.asp?NewsId=240).

ŞEKİL 5 : Canik Kuzey Yıldızı Kentsel Dönüşüm Projesi MAKETİ

Kaynak : http://www.ugurkentseldonusum.com.tr/tr/referans/s/70

İstihdam, kentsel dönüşüm ve eğitim yatırımlarıyla Karadeniz Bölgesi'nin en hızlı büyüyen ve gelişen ilçelerinden biri olan Samsun'un Canik ilçesinin göç almaya başladığı belirtilmektedir.

Projenin ilk etabı olan Yeşilova ve  Gazi Mahalleleri Kentsel Dönüşüm Projesi  34 ha'dır. Bu alanın, %77'si özel mülkiyettedir. Proje kapsamında, kent merkezi içerisinde kalmış Cezaevinin tasarım projesi doğrultusunda kent dışına taşınması hedeflenmiştir.

Matematiksel ve Finansal Modelden hareketle mevcut durum bölgelere ayrılmış, buna göre bölgesel dönüşüm parametreleri belirlenmiş, hak sahiplerinin borç alacak ilişkisi Belediye tarafından hesaplanmıştır.

Alan için tasarlanan yapıların yüzde 80'ini sosyal amaçlı konutlar oluşturmaktadır. Proje kapsamında, kreş ilköğretim okulu, dini tesis, karakol, yürüyüş yolları ve alışveriş merkezine yer verilmiştir.

2688 konutun yapılacağı Canik Kuzey Yıldızı Kentsel Dönüşüm Projesi'nin ilk ayağında 960 konutun inşaatı devam etmekte olup, yapılacak olan kuralarla konutlar mülk sahiplerine teslim edilecektir (http://www.ugurkentseldonusum.com.tr/tr/referans/s/70).

şekil 6 : Canik İlçesi Yeşilova ve Gazi Mahalleleri Kentsel Dönüşüm Projesi

383 dönüm alan üzerine kurulan ve toplamda 2 bin 688 konuttan oluşacak olan Canik Kuzey Yıldızı Kentsel Dönüşüm Projesi'nde 3 tip konut yer almaktadır.

C tipi (96,21 m²),

B1 tipi (118,25 m²),

CK1 tipi (142,85 m²) dairelerden oluşan projenin ilk etabında C tipi 960 konutun inşaat çalışmaları sürdürülmektedir.  

IV. DENİZ İLE ŞEHİR ARASINDAKİ YAPILARIN KALDIRILMASI

Samsun il merkezinde, kıyıda doğu-batı yönlü bir gelişme görülmekle birlikte kıyıdan iç kesimlere doğru güney yönlü bir büyüme eğilimi görülmektedir. Havaalanı ve 19 Mayıs Üniversitesi kentin gelişme yönü üzerinde doğrudan etkili olmuş, gelişmiş sanayi alanları ve verimli Bafra-Çarşamba ovaları Samsun’un önemli bir nüfus büyüklüğü ve yoğunluğa sahip olmasının temel nedenlerinden biri olarak ortaya çıkmıştır. Bu yoğunluğun önemli bir bölümü sahil kesiminde yoğunlaşmış ancak zaman içinde iç kesimlere doğru yerleşme lekesi büyümüştür.

Samsun Büyükşehir Belediyesi denizle şehir arasında engel olan yapıların 2 yıl içinde tamamen kaldırılmasına ilişkin bir proje hazırlamaktadır. Geçmiş  yıllarda  “Sahilimi  İstiyorum” kampanyası düzenlenerek  kentli  halkın  denize  rahat  ve  ucuz  bir  şekilde  ulaşabilmesi  için  kamuoyu  baskısı   oluşturulmuştu.

Sahildeki  kayıkhaneler  vb  salaş  kullanımların hepsi  temizlenerek  bugünkü  Sevgi  Kafenin olduğu  bölgede  yürüyüş  yolları, yapay  göletler ,lokantalar, çay  bahçeleri, hayvanat  bahçeleri  düzenlenerek  çok  büyük  rekreasyon alanları düzenlenmiştir. Eski  Fuar  Alanı’nın  olduğu bölgede  yapılan düzenlemelerle sahil  yeniden  ele alınarak, denize açılan  foseptikler  için derin  deniz  deşarjı  sağlanmıştır.

Samsun-Trabzon Karayolu şehrin ortasından geçtiği için  üst  geçit  ve  alt  geçitlerle  halkın denize  ulaşabilmesi  sağlanmıştır. 

Ancak, daha  sonra kentte raylı  sistem  yapılınca doğu-batı  istikametinde  şehir  yeniden  adeta  bir  duvarla  denizden koparılmıştır. Hafif  raylı  sistem olarak  üniversite ile kent  merkezi arasında çalışmakta, korunaklı  bir  alan içinden geçtiğinden bu kesimi adeta bir duvar gibi bölmektedir.

Hafif Raylı Sistemde sadece merkezde hemzemin geçişler olması, yayalar için sorun yaratmaktadır. Kentin kuzey eteklerinden gelen dere yataklarından gelen suyun  raylı  sistemde birikmesi ile potansiyel tehditler oluşturmaktadır. İlerde altyapı açısından da sorun çıkarabilecektir.

    

şekil 7: Samsun Kıyı’da Yoğun ve Karmaşık Yapılaşma ve Düzenleme Sonrası

-              Makro hedef;  Kentsel Dönüşüm çalışmaları kapsamında 2 yıl içerisinde denizle şehir arasında engel olan yapıların tamamen kaldırılması, 3 koridordan şehrin denizin birleştirilmesi,

-              Alt Hedef 1; Liman bölgesindeki Borsa Siteleri, Bafra  Kamyon Garajı’nın kaldırılması, Kamyon Garajı yapıları yıkılarak tasfiye edilmiş, Bafra Garajı’nın olduğu alan ise Park Alanı olarak düzenlenmiştir. Bu hedefe ulaşılmış; Borsa yapısı Ankara  yoluna  hakim  otogarın arkasına taşınmıştır.

-              Alt Hedef 2; Borsa’nın kendi binalarının yapımı ve taşınması tamamlanmış ve Gıda Borsası’ndaki mülk sahipleri Otogar’ın arka kesimine taşınmıştır.  

-              Alt Hedef 3; İkinci koridorun Cumhuriyet Meydanı ile sahil şeridi arasında açılması planlanmıştır. Bu bölgede bulunan Yaşar Doğu Spor Salonu ve Devlet Demir Yolları'na (DDY) ait binaların taşınması. Üçüncü koridor Mert Irmağı ile Shell Kavşağı arasında kalan bölümdeki DDY ait binaların tahliyesi de tamamlanmak üzeredir. Bu  binanın kent  müzesi  olarak  düzenlenmesi  de düşünülmektedir.  

V. SAATHANE MEYDANI VE CİVARI İMAR PLANI PROJESİ:( Saathane-Taşhan-Belediye Kentsel Dönüşüm Projesi)

Samsun Büyükşehir Belediyesi tarafından 2010 yılında ele alınan önemli kentsel dönüşüm projelerinden biri de “Saathane Meydanı ve Civarı Kentsel dönüşüm Projesi’dir. ; Saathane Meydanı, Buğday Pazarı Caddesi, İhsaniye Sokak, Patlıcan Pazarı Sokak, Eski Telgrafhane Sokak, Çarıkçılar Sokak, Balık Pazarı Sokaklarında çevre düzenlemesi yaparak, buradaki tarihi dokuyu gün yüzüne çıkarmayı hedeflemektedir (http://www.lpghaber.com/haberler/karadeniz/buyuksehir-saathane-projesini-esnafa-anlatti-667925.html)

Büyükşehir Belediyesi tarafından; itfaiye, atölye, depolar ve buna benzer hizmet binaları şehrin trafiğini etkilememesi ve görsel açıdan daha iyi bir görünüm için şehrin dışına taşınmıştır.

Büyükşehir Belediyesi hizmet binasının etrafında bulunan Atatürk Bulvarı'na kadar bulunan yerlerin Saathane Meydanı, Buğday Pazarı Caddesi, eski Telgrafhane Sokak, Çarıkçılar Sokak, Balık Pazarı Sokağı'nda çevre düzenlemesi yapılarak burada tarihi dokunun gün yüzüne çıkarılması hedeflenmektedir. Alan içersindeki tarihi eserlerden Taşhan'ı meydana çıkarıp, bu alanı ticari alandan kurtarıp, turizme kazandırmak istenmektedir. Sit alanı olan projenin ilk etap çalışması, belediye binası ile Atatürk Bulvarı arasındaki 7 bin 900 metrekarelik alanda yapılacaktır.

şekil 8: SAATHANE MEYDANI VE CİVARI İMAR PLANI PROJE ALANI

şekil 9: SAATHANE MEYDANI VE CİVARI İMAR PLANI PROJESİ

Keza o bölgede tarihi eser statüsünde olması gerektiğinden bugün ticarethane olarak kullanılan başka binalar mevcut ise onların da korunması gerekir. Dönüşüm projesinde korunması planlanan binaların (Taşhan, Medrese, Cami) dışında etrafına yapılan binaların tarihi eser olmadığı (hiçbirinin 100 yaşından büyük olmadığı) ve belki de imarsız, yapı kullanma ruhsatsız ve arsa tapusu ile duran binalar olduğudur. Buradaki  binalar  tarihi eser olmayabilir ama  ruhsatsız  ve kaçak  değildir.  Tarihi  dokuyu  öne  çıkaran bir projelendirme yapılması, etrafındaki ticaret dokusunun da tescilli olmamasına rağmen anı ve kültür değerinin korunması gerekmektedir.

VI. SONUÇ ve ÖNERİ STRATEJİLER

1960’larda, Samsun’da Bülent Berksan Planı yürürlüğe girmiş; böylece, 1960–1970 arasında, Samsun kentinin gelişimi planlı bir nitelik kazanmıştır. Ancak, 1970’lerdeki hızlı kentsel gelişim karşısında yetersiz kalan bu plan, işlerliğini yitirmiştir (Yurt Ansiklopedisi, 1982, S. 6619).

Samsun; 2004 yılında 5216 Sayılı Yasaya göre Büyükşehir Belediyesi statüsüne geçmiş; diğer belediyelerden farklı yetki ve sorumluluklar edinmiştir.

Büyükşehir belediyesi ilan edilmesi ile birlikte; Samsun’un 1/25 000 ölçekli Çevre Düzeni Planı’nın yapılmış olması kentin planlama tarihi açısından önem teşkil etmektedir.

1/100.000 Ölçekli Samsun Çevre Düzeni Planı; 20 yıllık süreci hedef alarak İl bütününde, sürdürülebilir, yaşanabilir bir çevre oluşturulması, tarihsel, tarımsal ve turistik kimliğinin korunmasını, Türkiye’nin kalkınma politikaları kapsamında, sektörel gelişme hedeflerine uygun olarak belirlenen planlama ilkeleri doğrultusunda, planlı bir gelişme ve büyümeyi amaçlamaktadır (İl Özel İdaresi Stratejik Planı).

Samsun’da kentsel dönüşüm projeleri; üst ölçekli (1/100 000, 1/25 000) Nazım Planlar’dan bağımsız olarak ele alınmakta ve deprem tehlikesi de göz önünde bulundurularak iyileştirmeyi değil yıkıp yeniden yapmayı esas almaktadır (Kahraman, H., 2008, S.11).

Toplu Konut İdaresi (TOKİ) uygulamalarını ekonomik kılmak için kentsel rantı arttırmak ve bu rantın yeniden paylaşımının örgütlenmesi hedeflenmektedir. “Kentsel Dönüşüm Projeleri” giderek dar gelirlilerin konut sorununun çözümü dışında, orta ve üst gelir gruplarına yönelik hale gelmiştir.

Samsun’da kentsel dönüşüm uygulamalarında, Belediyeler ve TOKİ işbirliğinde kamusal alanların (İlkadım Belediyesi’nde 3 adet Pazar Yeri) konut kullanımına açılarak oluşturulan rantın yine kamu yararı (2. Bulvar yolu, gecekonduların ıslahı doğrultusunda) kullanıldığı görülse de, sonuçta artan yapı yoğunluğu ve beraberindeki nüfus yoğunluğu karşılığında şehir merkezinde zaten oldukça kısıtlı olan donatı alanı ihtiyacı daha da artmaktadır.

Samsun metropoliten kent bütününün sağlıklı ve çağdaş kentleşmesi için, şehir planlaması, koruma, kentsel dönüşüm ve yenileme amaçlı aşağıdaki stratejiler geliştirilmiştir.

VI.1.MAKRO STRATEJİLER 1

Samsun kent merkezinin “sağlıklaştırılması ve iyileştirilmesi”  gereklidir.  Bu ancak çok yönlü stratejiler demeti ile olabilir. Bu stratejiler farklı konulara, farklı kentsel kesimlere ve farklı sektörlere çözüm aramalıdır. Kısaca; farklı stratejik yaklaşımlar aşağıdakileri kapsamalıdır.

·        Samsun’un “Bölge Merkezi” niteliğinin kuvvetlendirilmesi,

·        Merkezi İş Alanı (MİA) iyileştirmelerinin yapılması, bu bağlamda koruma planlarının yapılması ve uygulanması, 

·        Samsun eski kentsel kimliğinin korunması ve geliştirilmesi,

VI.2. MAKRO STRATEJİLER 2

·        Samsun Limanı’nın yük ve konteyner faaliyet ve kullanımlarının Doğuya Tekkeköy’e kaydırılması,

·        Samsun Limanı ve gerisindeki yeşil alanın düzenlenmesi,

·        Eski Tütün Fabrikası alanının kendine öz stratejik bir yaklaşımla ele alınması.

VI.3.MAKRO STRATEJİLER 3

·        Samsun’a özgü projeler geliştirilmesi, plan ve peyzaj düzenleme bütünlüğünün sağlanması (Bankalar Caddesi, Saathane ve Belediye  Meydanları, Gaziler, vd.),

·        Raylı sistemin yada TCDD hattının Sanayi Bölgeleri, OSB ve havaalanına kadar uzatılması, Çalışma Alanları – MİA – Barınma Alanları bütünlüğünün sağlanması, asimetrinin işletmecilikle giderilmesi,

·        Raylı Sistem İstasyonları civarında otopark düzenlemelerinin yapılması (Park and Ride System ) ve ufak alt merkezlerin geliştirilmesi,

·        Yaya düzenlemelerinin, yaya bölgelerinin arttırılması.

VI.4. .MAKRO STRATEJİLER 4

·        Atakum Alt-Merkezi’nin kuvvetlendirilmesi,

·        Atakum Sahil Bandının düzenlenmesi,

·        Tekkeköy kesiminin Çalışma Alanı olarak iyileştirilmesinin stratejik plan dahilinde düzenlenmesi, 

·        Tekkeköy  ve yakın civarının (Kutlukent vb)  yaşam kalitesinin artırılması.

VI.5. ALT STRATEJİLER

VI.5.1. ALT - STRATEJİ 1. ÜST ÖLÇEKLİ PLANLARA UYUM

TOKİ - Belediye işbirliği içinde yapılan Toplu Konut uygulamalarında, üst ölçekli (1/100 000, 1/25 000 ve 1/5000) Samsun Nazım Planları’na uyum sağlanması esastır.

 

1/100 000 Ölçekli Samsun Çevre Düzeni Planı

Nazım Planlardan bağımsız, parçacı ve kopuk uygulamalar kentsel gelişimin planlı ve düzenli olmasını engelleyecek niteliktedir.

VI.5.2. ALT –STRATEJİ 2.  KONUT TALEP TAHMİNİ YAPILMASI

·        Samsun’da günümüzde ve geleceğe yönelik olarak “Kentsel Konut Gereksinimi” ve talep tahmininin bilimsel yöntemlerle yapılması gerekmektedir.

·        İnşaat sektörünün kamu – özel karşılıklı etkileşimi hesaplanmalıdır.

·        Konut stoğu, fazlası hesaplanarak gereğinden fazla konut inşa edilmemelidir.    

VI.5.3. ALT -STRATEJİ 3. YEREL MİMARİ ÖZELLİKLERE UYUM

·        Konut mimarisinin belirlenmesinde, iç ve dış mimari özelliklerin tasarlanmasında, Samsun geleneksel mimari özellikleri göz önünde bulundurulmalıdır.

·         Mimari tip proje uygulamasından vazgeçilmelidir,

·          Konut mimarisi, yaşam tarzına, sosyo-ekonomik düzeye ve aile büyüklüklerine göre çeşitlendirilmelidir.

·          Sosyal ve ekonomik yapıya göre, küçük aileler ve öğrencilere yönelik “Küçük Konut” ve “Kiralık Konut” üretimi de yapılmalıdır.

VI.5.4. ALT -STRATEJİ 4. EKOLOJİK PLANLAMA İLKELERİ

Kentsel Dönüşüm Alanları’nın planlamasında “ekolojik planlama ilkeleri” denilebilecek, “Çevre Duyarlı” ve “Sürdürülebilir” ilkeler göz önünde bulundurulmalıdır.

VI.5.4. ALT -STRATEJİ 5. SOSYAL VE KÜLTÜREL YAPIYA SAYGI

Kentsel Dönüşüm uygulamalarında dönüşümü yapılan kent parçalarında yaşayanların sosyal ve ekonomik, kültürel durumları dikkate alınarak, mekânsal düzelmeler yapılmalıdır.

VI.5.5. ALT -STRATEJİ 6. BÜTÜNCÜL YAKLAŞIM

·        Toplu konut ve kentsel dönüşüm uygulamaları, dağınık ve parçacı olmaktan çok belirli bir kent parçası (mahalle, semt) oluşturacak büyüklüklerde ve ölçeklerde planlanmalıdır.

·        Her mahallede bir kentsel dönüşüm alanı ilanından daha çok, Nazım Planlar doğrultusunda Samsun metropoliten kent bütününün bir alt merkezi olacak alanlarda dönüşüm projeleri yapılmalıdır. 

·        Her bulunan hazine arazisi, (örneğin pazar alanı vd.) kamusal açık/yeşil alanlar yapılaşmaya açılmamalıdır.

VI.5.6. ALT -STRATEJİ 7. DOĞAL VE KÜLTÜREL DEĞERLERİN KORUNMASI

Kentsel dönüşüm alanlarının seçilmesinde, doğal, arkeolojik ve kentsel/tarihsel korunması gerekli alanlara dikkat edilmelidir. Ayrıca, kentsel dönüşüm alanlarının belirlenmesi ve planlanmasında “Kentsel Sit”, “Tarihi Sit”, “Arkeolojik Sit” alanları ve anı değeri olan kentsel dokuların korunması ve sağlıklaştırılmasına yönelik politika ve planlar geliştirilmelidir.

VI.5.7. ALT -STRATEJİ 8. DOĞAL VERİLERİN ÖNEMSENMESİ

·        Özellikle, jeolojik yapı, depremsellik ve hidroloji konularına önem verilmelidir.

·        Orman ve tarım toprakları yapılaşmaya açılmamalıdır.

·        Ani yağışlarda ortaya çıkabilecek sel, taşkın ve toprak kaymaları için önleyici önlemler alınmalıdır.

        

VI.5.8. ALT -STRATEJİ 9. DOĞAL PEYZAJIN KORUNMASI

·        Dönüşüm alanları yer seçimi ve planlanmasında kentsel görünüm, doğal peyzaj ve siluete dikkat edilmelidir.

·        Kırsal peyzaj ve göl, kıyı peyzajları korunmalıdır.

VI.5.9. ALT -STRATEJİ 10.TOPLU TAŞIMACILIK

Kentsel Dönüşüm Alanları’nın kent ile doğrudan toplu ulaşım bağlantıları kurulmalıdır. Belirli büyüklükten sonra bu ulaşım, raylı toplu taşın sistemleri ile olmalıdır.

       

VI.5.10. ALT -STRATEJİ 11.HALKIN KATILIMI

Kentsel Dönüşüm ve Koruma konularında yapılacak planlama ve projelendirmelerde “Sivil Toplum Kuruluşları” nın ve “Halkın” katılımı sağlanmalıdır.

         

VI.5.11. ALT -STRATEJİ 12. DENİZ İLE KENTİN BÜTÜNLEŞTİRİLMESİ

Kentsel dönüşüm çalışmaları kapsamında 2 yıl içerisinde denizle şehir arasında engel olan yapıların tamamen kaldırılması, 3 koridordan şehrin denizin birleştirilmesi gereklidir.

   

KAYNAKLAR

Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıklarının Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Yasa Uygulama Yönetmeliği (14.12.2005 Tarih Ve 26023 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak Yürürlüğe Girmiştir).

1710 Sayılı Eski Eserler Kanunu.

2863 (3386-5226 Değişik) Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu.

5393 Sayılı Belediye Kanunu.

Samsun İl Özel İdaresi Stratejik Planı, Plan Raporları.

Atik, S., A., (2010)., Samsun Üzerine Bazı  Kavramsal Değerlendirmeler, Gazi Üniversitesi, ŞPB 462-B, Samsun  Atölyesi.

Kumbasar, V., (2011), Samsun ile ilgili kişisel görüşme.

Kahraman, H., (2008), Samsun’da Kentsel Dönüşüm Uygulamaları, TMMOB, Bildiriler Kitabı.

TOKİ Gecekondu Dönüşüm, Kentsel Yenileme Projeleri, Şubat 2011, S.248-251.

Yurt Ansiklopedisi, (1982), s. 6619.

http://www.haberler.com/samsun-a-500-milyon-ytl-lik-dev-kentsel-donusum-haberi.

http://www.samsun.bel.tr.

http://www.ugurkentseldonusum.com.tr/tr/referans/s/70. 

 http://www.lpghaber.com/haberler/karadeniz/buyuksehir-saathane-projesini-esnafa-anlatti-667925.html.

---

Bu bildiri 13-16 Ekim 2011 Tarihlerinde düzenlenen "Samsun Sempozyumu"nda sunulmuştur.