TARİHSEL ÇEVRE KORUMA POLİTİKALARI : KONYA (4)

 TARİHSEL ÇEVRE KORUMA POLİTİKALARI 

KONYA 

Doç. Dr. Mehmet Tunçer

KONYA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KÜLTÜR YAYINLARI : 101   EKİM   2006 - ISBN: 9944-913-50-2

BÖLÜM III

III.1. KONYA TARİHSEL KENT DOKUSUNA İLİŞKİN DİĞER

PLANLAMA VE PROJELENDİRME ÇALIŞMALARI

III.1.1. PİRİ MEHMED PAŞA KÜLLİYESİ VE ÇEVRESİ VE NAKIPOĞLU CAMİİ ÇEVRESİ KORUMA PLANLAMASI ÇALIŞMALARI

Konya tarihsel kent dokusunu korumaya yönelik olarak çevre ölçeğinde yapılan ilk çalışmalardan biri, Karatay Belediye Başkanlığı tarafından hazırlanan “Piri Mehmed Paşa Külliyesi ve Çevresi Koruma Planlaması” ve “Nakıpoğlu Camii Çevresi Koruma Planlaması” çalışmalarıdır.

Bu çalışmalar, Kasım 1995 tarihinde başlamış, “Koruma Amaçlı İmar Planı”, “Analiz ve Değerlendirme Çalışmaları” ile “Plan Araştırma Raporu” Ocak 1996 tarihinde tamamlanmıştır [19].

Böylece 1982 yılındaki ilk saptama ve belgeleme çalışmalarının ardından 14 yıl geçtikten sonra ilk koruma planlaması çalışmaları yapılabilmiştir.

Bu çalışma Konya K.T.V.K. Koruma Kurulu tarafından 1996 yılı mart ayında onaylanmıştır [20].

Nakıpoğlu Vakfına ait cami ve çevresine ilişkin Koruma Amaçlı İmar Planı’nda[21] vakıf arazisinin doğusundan geçen 12 metrelik yol ve otoparkın iptali ve bu alanla ilgili olarak yapılmış olan 18.  Madde uygulamasının iptali talebine ilişkin görüş sunulmuştur [22].

PLAN 3: NAKIPOĞLU VAKFI – NAKIPOĞLU CAMİ ÇEVRESİ KORUMA PLANI

 (Tasarım : Tunçer, M., UTTA Planlama, Projelendirme, Danışmanlık Ltd.)

III.1. 2. PİRİ MEHMED PAŞA KENTSEL SİT ALANI KORUMA PLANLAMASI VE UYGULAMALARI

Piri Mehmed Paşa Külliyesi, tarihi kent merkezi içerisinde Selimiye Camisini, Mevlana Külliyesine bağlayan Selimiye Caddesi güney-doğusunda bulunmaktadır. Külliye, Gayr-i Menkul Anıtlar Yüksek Kurulu’nun Konya’ya ilişkin genel kararı ile tescil edilmiştir [23].

Çevredeki beşik çatılı, tek katlı, kerpiç malzeme ile yapılmış ticaret yapılarında günlük ticaret yapılmakta, yer yer geleneksel ticaret de yer almaktadır. 1984 yılında Hayra Hizmet Vakfı tarafından bu kesim satın alınmış, 1991 yılında zaviyenin kuzey ve doğu kesimine hizmet binası, kütüphane ve çarşı inşa edilmiş, ancak zaviyeyi restore edilmeden bırakılmıştır. Daha sonra, Külliye’nin “Koruma Alanı” belirlenmiş [24], çevre dokusu dikkate alınarak Koruma Alanı genişletilmiştir [25]. Alan içinde bir çeşme [26] ile Ciğerci Ali Ağa Hanı tescil edilmiştir [27].

Zaviyenin onarım projesi ise 4 yıl sonra bu bölge için koruma imar planı hazırlanmasından sonra uygulanmıştır. Piri Mehmed Paşa Zaviyesi, vakfın zaviyeye iki cepheden bitişik, üç katlı L biçiminde binasıyla çevrelenmiştir. Ayrıca burada yer alan Külliye Hamamı (Piri Paşa Hamamı) ve Selçuklu Şifahanesi kalıntıları ortadan kaldırılmıştır. Dokuya aykırı, çok katlı Mevlana Çarşısı karşısında tek katlı dükkânların bulunduğu parsellerde mevcut yapıların tek katlı beşik çatılı olarak bu karakterlerinin korunup yeniden yapılabilmesi karara bağlanmıştır [28].

FOTOĞRAF 30: PİRİ MEHMED PAŞA KÜLLİYESİ YAKIN ÇEVRESİ PLANLAMA ÖNCESİ (1995)

Karatay Belediyesinin, Külliye Koruma Alanı içinde “Hizmet Binası” yapım isteği Koruma Kurul tarafından uygun görülmemiştir. Daha sonra Belediye tarafından hizmet binası yerine bir ve iki katlı “Türk Çarşısı Projesi” yapılması önerilmiştir [29].  Bölgedeki yapı sahipleri ile toplantılar düzenlenmiş, yol cephesindeki tescilsiz bazı yapı sahipleri buradaki plan değişikliğine karşı olduklarını belirtmişlerdir.  Ancak diğer mal sahipleri tarafından (% 90’ı) geleneksel malzeme ile 1 ve 2 katlı ticaret merkezi (pekmez-üzüm pazarı benzeri) yapımı doğrultusunda karar verilmiştir. 

Piri Mehmed Paşa Camii Çevre Düzenleme Projesi, Konya Büyükşehir Belediyesi tarafından 1995 sonlarında hazırlanmış ve Konya KTVK Kurulu tarafından onaylanarak uygulanmasına başlanmıştır. Ocak 1996 tarihinde başlayan Koruma Planlaması çalışmalarında Kentsel Sit Alanının tümü ele alınmış ve alanda özel proje alanları oluşturulmuştur (Bkz. Plan…) .

Bunlardan “2 ve 6 No. Özel Proje Alanı” nda Karatay Belediyesi tarafından planın öngördüğü iç avlulu (hanlar) bölge inşaatı tamamlanarak, 1999 yılı sonlarında kullanıma açılmıştır (Bkz. Fotoğraf 31).

“Projede; Konya mimari özellikleriyle ve ticari dokuyla benzeşen ve örtüşen avlu dokusu karakteri öngörülmüştür. Projede üç ana avlu ve bu avluları birbirine bağlayan bir ara sokak ile kurgulanmıştır. Projede yer alan Piri Mehmet Sokak ve doğusunda yer alan Mimar Sinan Sokakla çevreyle bütünleşen yayaların aktığı arkatlı yollar oluşturulmuştur.. Bu tasarımda, geleneksel mimari objeler ve kurgular, çağdaş yorumlarla tasarlanmış ve geçmişle gelecek arasında köprü kurulmaya çalışılmıştır. Tasarımda insana ve tarihi çevreye duyarlı, çevre kullanım dokusu ve mekan kalitesini ön plana çıkaran bir proje tasarlanmıştır..... ” [30].

FOTOĞRAF 31. KORUMA PLAN KARARLARI DOĞRULTUSUNDA YAPILAŞAN PİRİ MEHMED PAŞA ÇARŞISI

Çarşı’nın form, kullanım ve ölçek olarak Piri Mehmed Paşa Külliyesi ve Çevresi Koruma Planı kararlarına uygun bir yapılaşma olduğu, ancak dış ve iç mimari yaklaşım bakımından sorunlar taşıdığı söylenebilir. Gene de tarihsel çevre içinde, ona saygılı ve ölçek olarak uyumlu çağdaş bir hanlar kesimi oluşturulabilmiş, Zaviye kesimi onarılarak kullanıma açılmıştır. Ancak, çevre ile bağlantı sorunları, Selimiye Caddesi üzerindeki tarihsel yapıların onarım sorunları sürmektedir.

PLAN 4: PİRİ MEHMED PAŞA KÜLLİYESİ ÇEVRESİ HANLAR BÖLGESİ (1/1000)

 (Tasarım : Tunçer, M., UTTA Planlama, Projelendirme, Danışmanlık Ltd.)

PLAN 5: PİRİ MEHMED PAŞA KÜLLİYESİ ÇEVRESİ HANLAR BÖLGESİ (ÖZEL PROJE ALANI 2 ve 6 ) (1/500)

(Tasarım : Tunçer, M., UTTA Planlama, Projelendirme, Danışmanlık Ltd.)

  

III.2. KONYA TARİHİ TİCARİ KENTSEL SİT ALANI / BEDESTEN DÜZENİNİN KORUNACAĞI ALAN (ARASTA KESİMİ) KORUMA AMAÇLI KENTSEL TASARIM PROJESİ

Konya Tarihi Kent Merkezi Koruma İmar Planı Revizyonu uyarınca, Geleneksel Bedesten Düzeninin Korunduğu Alanda, Koruma Amaçlı Bir Kentsel Tasarım projesinin hazırlanma gereksiniminin olduğu belirtilmiştir. Konya Büyükşehir Belediye Başkanlığı, İmar İşleri Daire Başkanlığı tarafından “Konya Tarihi Kent Merkezi Koruma Amaçlı Kentsel Tasarım Projesi”, Aralık 2000 tarihinde başlatılmıştır [31].

Bu bölge, Konya Tarihi Kent Merkezi Koruma Amaçlı İmar Planında “Kentsel Tasarım Alanı 7- Geleneksel Çarşı (Arasta) Kesimi Yaya Bölgesi Koruma ve Geliştirme Projesi” alanı olarak belirlenmiştir. Bu kesim içinde aynı zamanda “Kentsel Tasarım Alanı 1- Aziziye Camii Çevre Düzenlemesi” ve “Kentsel Tasarım Alanı 2- Kapu Camii Çevre Düzenlemesi” yer almaktadır.

Bu kapsamda; geleneksel ticaret merkezinin günümüzde yeniden düzenlenmesi, eski yapılara uyumlu yeni kullanımlar getirilerek kentin sosyal, kültürel, ekonomik, yönetsel, fiziki şartlarına uygun olarak, eski ticaret dokusu zedelenmeden yeni teknolojik yöntemlerle nasıl canlandırılabileceği araştırılmıştır.

Birçok geleneksel çarşı kesiminde olduğu gibi, Konya geleneksel çarşı kesiminde de, kar, yağmur ve güneşten korunma gereksinimi bulunduğu ve dükkân sahiplerinin de bu doğrultuda talepleri bulunduğu saptanmıştır. Bu doğrultuda, uygun olan konumlarda tarihi kent merkezinin geleneksel yapısına uygun üst örtülerle kapalı çarşılar düzenlenmesi düşünülmüş ve konuya ilişkin üst örtü kaplama türleri ve araçları Belediye tarafından incelenmiştir.

Yapılan çalışmada üst örtülerin geleneğin taklidi olmayıp, çağdaş ve modern bir yorumu ve günümüz teknolojisi ile birleştirilmesi olması düşünülmüştür. Seçilen malzeme, pek çok yerde başarı ile uygulanmış olan bir malzemedir. (Aksaray ve Kayseri uygulamaları)  İklim koşullarına uygun olduğu belirlenmiştir.

Venedik Tüzüğü’ne göre de ..” ...yeni eklenti ve uygulamaların, gelenekselden yola çıkan ancak onu taklit etmeyen, çağdaş ve modern teknoloji ve malzeme içeren tasarımlarla yapılması...” kararı bulunmaktadır.

Bu nedenle, bir sokakta bu çalışmanın uygulama aşamasında yeniden gözden geçirileceği ve gerekli değişikliklerin yapılacağı Büyükşehir Belediyesi yetkilileri tarafından belirtilmiştir.

Arasta Kesimi Koruma Amaçlı Kentsel Tasarım Projesi’nde tarihsel kent merkezinin eski ve yeni kullanımlarla bütünleştirilerek, yaya ağırlıklı bir ticaret merkezi oluşturulması hedeflenmiştir. Yayalaştırma düşüncesi, geleneksel kullanımdan doğan yaya ağırlıklı üstü örtülü çarşılarla kent kimliği daha da vurgulamak ve yeniden belirlemek düşüncesiyle doğmuştur.

Geleneksel çarşının şehrin merkezi bölümünde insan hareketine en uygun yerde geliştirilerek, çevreyi iyileştirme ve yapıları sağlıklaştırma düşünceleriyle tarihi ticaret merkezinin düzenlenmesi hedeflenmiştir.

III.2.1. Proje Tasarımına İlişkin İlkeler

Arasta Kesimi Koruma Amaçlı Kentsel Tasarım Projesi’nde tarihi kent merkezini korumak ve günün şartlarına, kentin sosyo-kültürel, ekonomik, fiziksel yapısına uygun şekilde geliştirmek ana ilke olarak benimsenmiştir.

Ekolojik bir kent merkezi oluşturmak düşüncesi içerisinde tarihi kent merkezi/ Arasta Kesimini, Konya kentinin bir odak noktası halinde daha da geliştirmek ve tarihi / çevresel özelliklerden yararlanarak cazip bir turizm olgusuyla bütünleştirmek diğer ilkeler arasındadır.

Arasta kesiminin tasarımı, kuzeyinde yer alan Kayalı Park ve Hükümet Meydanı çevre düzenlemesiyle bütünleşik, görsel, mekânsal ve fonksiyonel ilişkiler kurulması amacıyla ele alınmıştır. (Bkz. Arasta Kesimi Analiz Çalışması)

PLAN 6: ARASTA KESİMİ KORUMA AMAÇLI KENTSEL TASARIM PROJESİ (ANALİZ ÇALIŞMASI)

(Proje Yönetimi: Tunçer, M., UTTA Planlama, Projelendirme, Danışmanlık Ltd.)

HAVA FOTOĞRAFI 1: HÜKÜMET MEYDANI, KAYALIPARK VE KAPU CAMİİ VE AZİZİYE CAMİİ ÇEVRESİ (ARASTA KESİMİ) (1967)

  

III.3. ARASTA KESİMİ İÇİNDE KENTSEL TASARIM ALANLARININ YERİ, KONUMU VE İLİŞKİLERİ

Tarihsel Kent Merkezi Koruma Amaçlı İmar Planı’nda belirlenen, Kentsel Tasarım Alanı  “Aziziye Camii Çevre Düzenlemesi”, Kentsel Tasarım Alanı,

• “Kapu Camii Çevre Düzenlemesi” Kentsel Tasarım Alanı,
• “Geleneksel Çarşı (Arasta) Kesimi Koruma ve Geliştirme Projeleri” için koruma planında belirlenen ilkeler göz önüne alınmıştır.

Bu ilkeler aşağıdaki şekilde özetlenmiştir:

I.              Kentsel Tasarım Alanı 1- Aziziye Camii Çevre Düzenlemesi

Aziziye Camii ilk defa 1671–1676 yıllarında Osmanlı Padişahı Sultan Mehmet IV'in Muhasibi Damat Mustafa Paşa tarafından yaptırılmıştır. 1876 yılında çıkan bir yangında camii yanmış, vakfın geliri ve Sultan Abdülaziz'in yardımları ile 1891 yılında yeniden inşa ettirilmiştir.

Cami çevresinin, doğuda düzenlenmiş olan park ve şadırvanla birlikte ele alınması hedeflenmiştir. Bu kısımda yeraltına gömük bir tuvalet inşası ve kaçak eklektik yapıların ortadan kaldırılması Büyükşehir Belediyesi tarafından öngörülmüştür.

Geleneksel doku ve cami mimarisi ile uyumlu, kentsel tasarım, altyapı, peyzaj, kentsel dış mekân öğeleri tasarım projelerinin hazırlanması hedeflenmiştir.

FOTOĞRAF 32: AZİZİYE CAMİİ YAKININDA KONAKLAYAN BİR KERVAN  (Prof. Dr. Haşim Karpuz arşivi)

HARİTA 7  : AZİZİYE CAMİİ ÇEVRESİ KADASTRAL MÜLKİYET DOKUSU (M.Tunçer Arşivi)

II. Kentsel Tasarım Alanı 2- Kapu Camii Çevre Düzenlemesi

Kapu Camii; asıl adı İhyaiyye olup eski Konya Kalesi’nin kapılarından birinin çevresinde yer aldığından Kapu Camii adıyla anılır. Cami ilk defa 1658 yılında Mevlevi Dergâhı Postnişinlerinden Pir Hüseyin Çelebi tarafından yaptırılmıştır. Bir süre sonra yıkılan bu camiyi 1811 yılında Konya Müftüsü Esenlilerzade Seyyid Abdurrahman yenilemiş, 1867 yılında çıkan bir yangınla cami yok olmuştur. 1868 yılında cami yeniden yaptırılmıştır. Kapu Camii, Konya’da yer alan Osmanlı dönemi camilerinin en büyüğüdür.

·         Kapu Camii önünde daha geç dönemde yapılmış bulunan şadırvan ve geleneksel kent merkezi dükkân tipi olan tek katlı beşik çatılı, kerpiç malzemeyle yapılmış yapıların kentsel tasarım alanı kapsamında düzenlenmesi,

·         Camii batı/ güney tarafında düzenlenmiş olan oturma yerleri ve şadırvanla birlikte ele alınarak meydan düzenlemesi yapılması,

·         Geleneksel doku ve cami mimarisi ile uyumlu kentsel tasarım, altyapı, peyzaj, kentsel dış mekân öğeleri tasarım projelerinin hazırlanması,

Öngörülmüştür.

FOTOĞRAF 33: KAPU CAMİİ ÇEVRESİNE HAYVAN PAZARI

(Prof. Dr. Haşim Karpuz arşivi)

HARİTA 8: SİT ALAN SINIRLARI VE PROJELENDİRİLEN KESİMLER (M. Tunçer Arşivi)

HARİTA 9: KAPU CAMİİ ÇEVRESİ KADASTRAL MÜLKİYET DOKUSU (M.Tunçer Arşivi)

  

III. Kentsel Tasarım Alanı 7- Geleneksel Çarşı (Arasta) Kesimi Koruma ve Geliştirme Projesi

·         Bu kesimde bir koruma ve geliştirme projesi hazırlanması düşünülmüştür. Zemin kaplamasından, kent mobilyası (bank, lamba, çöp kutusu, kabin vb.) tasarımına kadar giden, yapıların kaçak ve görsel çirkinlik yaratan kesimlerine müdahale edebilecek projelerin geliştirilmesi.

·         Korunması gerekli kültür varlıklarının onarımı ve çevresindeki yapılaşmaların düzenli ve uyumlu bir duruma kavuşturulması,

Amaçlanmıştır.

FOTOĞRAF 34: ARASTA KESİMİNDE GELENEKSEL DÜKKÂN TİPLERİNDEN BİR ÖRNEK (Foto M. Tunçer, 1996)

HARİTA 10 : HÜKÜMET KONAĞI ARKASI ARASTA KESİMİ KADASTRAL MÜLKİYET DOKUSU (M.Tunçer Arşivi-Konya Büyükşehir Belediyesi)

 

4 - KENTSEL TASARIM KARARLARI

  

III.1. Kapu Camii Çevre Düzenlemesi

Kapu Camii ve çevresi yayaların rahatça dolaşabileceği ve caminin kolaylıkla algılanabileceği bir meydan olarak düzenlenmiştir.

Mikroklimatik bir etki yaratmak (serinlik, görsel effekt vd) amacıyla şadırvanla bütünleşen bir havuz tasarlanmıştır. Caminin seyredilebilmesi için havuz kenarına ve caminin güneyine yeşil alanlarla bütünleşen oturma grupları konmuştur.

Cami batısındaki ticaret birimlerinin önünün ahşap pergolalarla çevrilmesiyle gölgeli, camiyle bütünleşik bir yaya mekanı oluşturulmuştur. Kentin özellikli bir bölümünü oluşturan bu meydan özel bir malzeme ile (granit, bazalt vb..) kaplanacaktır. Böylece servis yolları ve yaya akslarıyla bütünleşik ancak farklı bir mekan hissi uyandırılmış olacaktır.

İstanbul Caddesi; “Ulaşım Master Planı” çalışmasında öngörüldüğü gibi “Otobüs Özel Yolu” olarak kullanılsa bile bu mekanın özelliği ve sakinliği bozulmayacaktır.

Ayrıca Camii’nin eski haline dönüştürülmesi, şadırvan ve camii son cemaat mahallini kapatan eklektik, çirkin örtülerin kaldırılması için plan notu konulmuştur.  Resim 35’de KAPU CAMİİ ve Şadırvanı’nın özgün hali görülmektedir.

FOTOĞRAF 35: KAPU CAMİİ VE ŞADIRVANI ÖZGÜN HALİ 

III.2. Aziziye Camii Çevre Düzenlemesi

Aziziye Camiinin muhteşem mimarisini ortaya çıkartmak amacıyla çevresi olabildiğince geniş bir yaya mekanı olarak düzenlenmiştir. Alandaki ağaçlar röleve edilmiş ve tüm ağaç ve bitki dokusu korunmuştur.

Caminin güneyinde görkemini suda yansıtacak aynı zamanda mikroklimatik bir etki yaratacak büyük bir havuz tasarlanmıştır. Son Kurul toplantısında getirilen eleştiriler doğrultusunda havuz biraz küçültülmüş ve Camiye sızıntı yapmaması amacıyla Camiden uzaklaştırılmıştır. Havuzun çevresin de merdivenlerle oturma mekanları yaratılmıştır.

Cami ve çevresi özel bir döşeme ile kaplanarak yaya akslarından ve kapalı çarşı mekânından gelen yayaların camiyi algılayabilmelerini sağlanmıştır.

Caminin batısındaki açık-yeşil alan Konya peyzajına uygun olarak gül bahçesine dönüştürülmüş, oturma mekânları ve yaya yollarıyla yeniden düzenlenmiştir.

Daha önce havuz kenarında düzenlenen yeraltı tuvaletleri Cami’den uzaklaştırılarak doğuda, yaya aksı üzerinde yeniden tasarlanmıştır.

Aralık 2000 tarihinde tüm sit alanlarını ve yapılan planlama ve projelendirme çalışmalarını bütünleştirecek (Piri Mehmed Paşa ve Çevresi Koruma Planı, Mevlana Çevresi Düzenleme Projesi, Tarihi Kent Merkezi Koruma Planı, Alâeddin ile Mevlana Arası Yayalaştırma Projesi ve Hükümet Meydanı Kentsel Tasarım Projesi, Arasta Kesimi Kentsel Tasarım Projesi) 1/500 ölçekli maket hazırlanmıştır [32]. 

 FOTOĞRAF 36 : KONYA TARİHİ KENT MERKEZİ (Maket)

 (Proje Yönetimi: Tunçer, M., UTTA Planlama, Projelendirme, Danışmanlık Ltd.)

Arasta Kesimi Kabul Komisyonu birtakım düzeltme ve ilave isteklerde bulunmuş, Konya Tarihi Ticari Kentsel Sit Alanı / Arasta Kesimi Koruma Amaçlı Kentsel Tasarım Projesine ilişkin Kabul Komisyonu İnceleme Raporu doğrultusunda gerekli düzeltme ve eklentiler gönderilmiştir. Belediye, yeniden Projeye ilişkin Kabul Komisyonunda incelenip görülen eksikliklerin düzeltilmesini talep etmiştir [33].

Ağustos 2001 başında Belediye tarafından uygun bulunan projeler görüş için Koruma Kurulu’na gönderilmiştir.

IV. TARİHSEL KENT MERKEZİ KORUMA PLANLAMASI ÇALIŞMALARI KAPSAMINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR: YEREL VE MERKEZİ YÖNETİMİN POLİTİKA VE YAKLAŞIMLARI 

Konya Tarihi Kent Merkezi Koruma Amaçlı İmar Planı’nın onanmasının hemen ardından bir dizi hukuksal sorunla karşı karşıya kalmış, tescilden düşülen bir yapıya ilişkin olarak tüm Koruma Planı’nın iptali istemi ile Konya İdare Mahkemesi’nde dava açılmıştır.

Dava,  yarısı daha önce yıkılarak yenilenmiş bulunan Başaralı Han adıyla anılan taşınmazın [34] tescil kaydının kaldırılmasına ilişkin Kurul Kararı[35] ile 13.03.1997 onanlı 1/1000 ölçekli “Konya Tarihsel Kent Merkezi Koruma Amaçlı İmar Planı” ’nın iptali istemiyle açılmıştır.

İdare Mahkemesince, yerinde yaptırılan keşif ve bilirkişi incelemesi sonucunda düzenlenen rapor ile dosyada yer alan bilgi ve belgelerin birlikte değerlendirilmesinde;

·         Tarihsel kentsel sit alanı sınırlarının eski dokuyu yaşatmaya yönelik olarak belirlenmesi gerektiği,

·         Dolayısıyla içinde pek çok tarihsel eserin bulunduğu bir alanın “Etkileme ve Geçiş Alanı” olarak belirlenmesinin uygun olmadığı,

·         Yöre için zorunluluk arzetmeyen ancak oluşturulmak istenen ring yol sistemi ile merkezin yayalaştırılması yaklaşımını zedeleyici olan yol açılması kararının şehircilik ilkelerine ve planlama esaslarına aykırı bulunduğu,

·         Kentsel dokunun ve tarihsel değerlerinin korunması yönlerinden bir karar olmadığı,

·         Uyuşmazlık konusu taşınmazın özelliği itibariyle korunması gerekli kültür varlığı olduğu,

·         Bu niteliğini de devam ettirdiği anlaşıldığından anılan taşınmazın tescil kaydının kaldırılmasına ilişkin işlemde mevzuata uyarlık görülmediği,

·         Sit alanı ile planlama sınırları arasında kalan yerin etkileme geçiş alanı olarak belirlenmesine ilişkin 13.03.1997 günlü ve 2815 sayılı koruma kurulu kararı ile 1/1000 ölçekli Koruma Amaçlı İmar Planı’nda şehircilik ilkelerine, planlama esaslarına ve kamu yararına uyarlık bulunmadığı gerekçesi ile dava konusu işlemlerin iptaline karar verilmiştir [36]. Bu karar davalı Konya Büyükşehir Belediyesi ve Kültür Bakanlığı tarafından temyiz edilmiştir. 

IV.1. Plan İptaline İlişkin Karşı Görüşler:

Konya Büyükşehir Belediyesi’nin talebi üzerine Konya Tarihsel Kent Merkezi Koruma İmar Planının iptaline ilişkin aşağıdaki görüşler sunulmuştur [37].

Bu görüşte: Konya Büyük Şehir Belediyesi tarafından hazırlanan “Konya Tarihsel Kent Merkezi Koruma Amaçlı İmar Planı” ‘nın amaç ve ilkeleri verilmiş [38] ve bu Koruma Planı ile kapsamlı bir tarihsel kent merkezi planlaması yapılması amaçlandığı ve bunun gerçekleştirilmiş olduğu vurgulanmıştır.

Bu plan ile sınırları çizilmiş olan (33 hektar) ancak çok daha geniş bir çevreye taşan Konya Tarihsel Kent Merkezi içinde, korunması gerekli yapıların saptandığı, eski tescillerin yanı sıra yeni yapı tescillerinin de yapılmış olduğu belirtilmiştir.

Daha önce yapılmış koruma planları ile bütünleştirilmiş, Alâeddin Tepesi ile Mevlana arasındaki ana trafik aksının ve Kapı Camii çevresi tarihsel Arasta kesiminin büyük bir kısmının yaya bölgesi haline getirilmesi için kararlar üretilmiş olduğu belirtilmiştir.

Ayrıca, “ÖZEL PROJE ALANLARI” oluşturularak ve detaylı çalışma yapılarak özel projeler üretilmesi gerekli proje alanları saptanmış ve bu alanlara yönelik ilke kararları verilmiştir.

Konya Büyük Şehir Belediyesi’nin; Alâeddin Caddesini yayalaştırmak, Hükümet Binası ve çevresini taşıttan arındırmak ve bir Kent Meydanı oluşturmak amacıyla; “Özel Proje Alanı 4” ve Özel Proje Alanı 5”’in detaylı kentsel tasarım, peyzaj ve mimari projelerini hazırlatmış olduğu vurgulanmıştır.

a. Koruma Planındaki Ulaşım Kararları:

1983 yılında onanan 1/25 000 ölçekli Çevre Düzeni Planı'na göre Konya’nın 2005 yılı nüfusunun 1.3 milyon olması hedeflenmiştir. Bu plana göre de;

                                           

·      Otogar ve geleneksel merkezi bağlayan ve batı-doğu yönündeki insan akımının doğal bir sonucu olarak, gelişeceği varsayılan yeni bir merkez ve bu merkez çevresinde yoğun yapılanma öngörülmüştür,

·      Alaeddin tepesi ile, Mevlana Külliyesi aksı, yaya trafiğine ayrılmış, bu aksa paralel olarak, kuzeyinde ve güneyinde açılması öngörülen iki adet toplayıcı yol ile bir merkez ringi oluşturulması öngörülmüştür. Bu ring, ışınsal gelişen kentin, çevresinden geleneksel merkeze daha kolay ulaşımı sağlayacaktır.

·      Tarihsel Kent Merkezi'ni çevreleyen yollar geliştirilerek, merkez çevresinde ikinci bir ring oluşturulmuş, böylece bir anlamda, birinci ring ile ikinci ring arasındaki bölge, kent gelişme kuramına uygun, merkez için bir geçiş (gelişme) alanı olarak düşünülmüştür [39] .

 

Konya Kenti Merkezi İş Alanlarını, kentin idare merkezi olarak gelişen Alaeddin Tepesi ve çevresi oluşturmaktadır.  Tarihsel kent merkezinin yoğunlaştığı Türbe mahallesi, kentin doğusunda dış kaleden, Bab-ı Aksaray (Aksaray Kapısı) 'dan geçilerek erişilen bir kesimdir. Alaeddin tepesi ile Türbe mahallesi arasında, en hareketli trafik arteri bulunmakta, 1964 planında yaya ağırlıklı bir promenat olarak öngörülen bu arter, günümüze kadar uygulanamamıştır.

Bu aksa paralel olarak, kuzeyinde ve güneyinde açılması öngörülen iki adet toplayıcı yol ile klasik bir merkez ringi oluşturulması planda yer almıştır. Bu ring ışınsal gelişen kentin, çevresinden geleneksel merkeze daha kolay ulaşımı sağlayacaktır. Ancak bu yolların bir kısmı açılabilmiş, henüz yaya aksı oluşturulamamıştır. Aksın devamının bir an önce açılması gerekmektedir [40].

“Konya'da “Koruma Amaçlı İmar Planı”ndan önce yürürlükte bulunan imar planı; korunması gerekli anıtsal ve sivil mimarlık örneği kültür varlıkları bakımından duyarlı ve korumayı gerçekleştirmeye yönelik olarak hazırlanmamıştır. “

Tescilli yapıların yoğun olduğu sokaklarda yol genişletmeleri getirilmiş veya tescilli yapıların üzerinden yol geçirilmiştir. İmar planının uygulanması sırasında belediyeler bu konuları tek tek Koruma Kurulu'na getirmekte, kurul da her bir konuya ayrı ayrı çözümler üretmeye çalışmaktadır. Bütüncül olmayan bu yaklaşım ise tarihsel kent dokusunu zedelemekte, geriye dönüşü olanaksız kayıplara neden olmaktadır.

Kurul Kararlarında ise; Tarihsel Kent Merkezi'nin bütüncül olarak ele alınarak bir koruma-geliştirme-düzenleme projesinin yapılması gerekliliği vurgulanmıştır [41].

Bu karar doğrultusunda; Konya tarihsel kent merkezi koruma amaçlı imar planı hazırlanırken, planlama alanının Konya Merkezi İş Alanları içerisindeki konumu, tarihsel gelişimi, anıtsal nitelikteki yapıların mimari ve sanat tarihsel özellikleri, günümüzdeki mimari ve çevresel özellikleri ile planlama sorunları incelenmiştir.

 . Raylı Toplu Taşın Sistemi, Taşıt / Servis Yolları ve Otoparklar

Koruma Amaçlı İmar Planı’nda; Alaeddin Tepesi ile Mevlana Külliyesi arasındaki ana omurganın yayalaştırılması hedefi ile  bağlantılı olarak, MİA (Merkezi İş Alanları)’nın ulaşım gereksinimi, kuzey ve güneydeki ring yollarla  ve Raylı Toplu Taşın Sistemi (RTTS) ile sağlanmıştır.

RTTS gerçekleştirilene kadar ana arterin güney kesiminin yayalaştırılması ve kuzeyinin de Alaeddin-Mevlana doğrultusunda tek yönlü olarak trafiğe açık olması önerilmektedir. RTTS’nin de İstanbul Beyoğlu’ndaki gibi nostaljik niteliği olan bir tramvay’dan öte, Konya Metropoliten alanını Tarihsel Kent Merkezine bağlayacak  toplu taşımacılığa yönelik bir tramvay sistemi olması düşünülmelidir.

Kuzey ringi 14,50 m., güney ringi (Altan Bey Sokak, Hotuz Sokak) ise 12,00 m. genişliğindedir. Bu sokakların çevresinde çok katlı yapılaşmalar nedeniyle daha fazla genişletilmesi mümkün olamamıştır. Tek yönlü olarak kullanılmaları haline etkin olabileceklerdir. Bu yollara seçenek yollar oluşturulması da yoğun yapılaşma nedeniyle mümkün olamamaktadır. Ancak, Katlı Otopark çevresinde bir seçenek yol daha geliştirilmiştir.

Ayrıca Raylı Toplu Taşın Sisteminin (RTTS) geliştirilmesi ile bu yolların bir nevi servis yolu niteliğine dönüşmesi beklenmelidir. Konya Anakent bütününden geleneksel merkez kesimine ulaşımın ağırlıklı olarak RTTS ile olması hedeflenmelidir.

Planın bütünü içinde bakıldığında; büyük bir kent merkezi için bu otoparklar aslında yetersiz bile görülebilir. Ancak, merkez içinde yoğunlaşmayı önlemek için kısıtlı tutulmuşlardır ve sadece o yöredeki dükkân sahiplerine hizmet vereceği düşünülmektedir [42].

AYRICA :

·      Mevlana Çarşısı altında var olan büyük yer altı otoparkının atıl olmaktan kurtarılması için, zemin altından Mevlana Külliyesine bağlanması öngörülmüş,

·      Piri Mehmed Paşa külliyesi kuzeyinde, Hacı Ali Ağa Han Çevresi koruma amaçlı planda “Hanlar Bölgesi” olarak oluşturulan kesimin altının da yer altı otoparkı olarak oluşturulmasının planlandığı bilinmektedir.

·      Karatay Belediyesi güneyde Şerefoğu Sokak ile Altın Çeşme Sokak’lar tarafından çevrelenen adada, 4 katlı otoparkı tamamlayarak hizmete açmıştır. Bu otoparkın Hükümet Meydanı güneyi,  Kapu Camii çevresindeki geleneksel çarşı / arasta kesiminin otopark ihtiyacını karşılayacağı düşünülmektedir.

·      Ayrıca kuzeyde, Karatay Belediyesi tarafından İstanbul Caddesi üzerinde de bir katlı otopark yapımı için kamulaştırma çalışmaları tamamlanmıştır.

Bu otoparkların da ağırlıklı olarak işyeri sahipleri tarafından kullanılması gereklidir.  

Geleneksel Konya Çarşılarının yoğunlaştığı “Arasta/Bedesten” kesimi, Aziziye Camii, Kapu Camii, İplikçi Camii ve Şerafeddin Camii çevreleri “ÖZEL PROJE ALANLARI” olarak yaya bölgesi niteliğinde geleneksel Osmanlı-Türk zengin kent mekânlarının sergilendiği bir bölge haline dönüşecektir.

IV.2. SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME

Büyükşehir Belediyesi görüşüne göre Konya’nın Tarihsel Kent Merkezi’nin korunmasını ve geliştirilmesini öngören Koruma Planı ile tescil kaydının kaldırılmasına karar verilen, eski adı “Başaralı Han” olan, ancak yıkılmalarla tüm niteliğini kaybetmiş bir yapının yıkılıp yıkılamayacağı kararı, kapsamlı bir çalışma sonucu alınmıştır.

Bu karar, Sit Sınırları değiştirilerek alınmamıştır, aksine korunması gerekli niteliklerini kaybeden yapı tescilden düşülmüştür. Amaç; geleneksel Kent Merkezi’nin (Tarihsel Arasta Kesimi) ve ana arter olan Mevlana Caddesi’nin yayalaştırılması için gerekli servis yolunun sağlanmasıdır.

Kamu yararı (kent merkezinin korunması ve yayalaştırılması) açısından ve koruma amaçlı planlama ilkeleri açısından bu “Koruma Planı”, Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu ve Konya Büyük Şehir Belediyesi en doğru kararı almışlardır.

Tek bir yapı ile bağlantılı olarak, yıllardır üzerinde tartışılan ancak kararlı çabalar sonucu bu güne kadar elde edilmiş en önemli hukuki belge olan “Konya Tarihsel Kent Merkezi Koruma İmar Planı” nın iptal edilmesi büyük bir hata olacaktır. Günümüze kadar yapılan klasik imar planı uygulamaları ile, zaten Konya’nın eski kent dokusu hemen tamamen yok olma noktasına gelmiştir. Etkileme geçiş alanı ilan kararının gerisinde, bu kesimlerdeki planların “Koruma Amaçlı” olarak yeniden ele alınmasının sağlanması yatmaktadır.

Koruma Planı’nın bütünlüğü açısından tek yapının değeri tabi ki önem taşımaktadır, ancak bütüncül koruma amaçlı planlama çalışmaları sonucunda değerlendirilen yapılardan bazılarının temel hedef gözetilerek tescilden düşülmesi ya da yeni yapıların tescil edilmesi doğal görülmelidir. Aksi takdirde, tarihsel kent dokularını bütünleşmiş, bütüncül koruma çalışmalarının yapılmasının mümkün olamayacağı ve yapılan tüm koruma planlarının bu tarzda (tek bir itiraz ile) iptal edilebileceğinin altını çizmek gerekmektedir.

V.2. KORUMA PLANI ve UYGULAMALARININ BUGÜNKÜ DURUMU (2000-2001)

 Tek bir yapıya yönelik bir anlaşmazlığın, tüm Kent Merkezindeki koruma, geliştirme ve yenilemeye yönelik tek yapı ve çevre ölçeklerindeki çalışmaları engellememesi amacıyla; Konya Büyükşehir Belediyesi “Tarihsel Kent Merkezi Koruma Amaçlı İmar Planı Revizyonu” nu hazırlamış ve bu plan Koruma Kurulu’nun 31.08.2000 Gün ve 3896 Sayılı Kararı ile uygun bulunmuştur.

Konya Kent Merkezi’nin çağdaş tüm tarihsel kent merkezlerinde olduğu gibi korunarak, geliştirilerek yaya ağırlıklı bir merkez olması amacıyla “Hükümet Meydanı ve Kayalıpark Düzenleme Projesi” (1/ 200 Ölçekte ve Peyzaj öğeleri ve kent mobilyası detayları ile) hazırlanmış ve 1998 Aralık ayında tamamlanmıştı. Ancak, Koruma Amaçlı İmar Planı İptal edildiğinden bu projenin de uygulanma olanağı bulunamamıştı. Koruma Planı Revizyonunun hazırlanmasını ve uygun bulunmasını müteakiben bu kentsel tasarım ve peyzaj projesi de ele alınmış ve Koruma Kurulu tarafından uygun bulunmuştur.

Alaeddin Tepesi ile Mevlana Külliyesi arasının ve tarihsel kent merkezini yayalaştırılması amacına yönelik olarak da “Konya Büyükşehir Alanı Kent içi ve Yakın Çevre Ulaşım Master Planı Çalışması” kapsamında öncelikle uygulanabilecek olan bu kesimin ulaşım etüdü yapılmıştır.[43],

Bu çalışma sonucu; davacının dilekçesinde olduğu gibi; “.. Kalecik Camii ile katlı otopark önünden geçen 10 m.lik yolun mevcut taşınmazlarımızın bulunduğu yerden yol geçirilmesi, kamu yararı, şehircilik ilkesi ve kentsel doku ve tarihsel değerlerin korunması yönünden yerinde değildir. Bu karar, aynı zamanda merkezin yayalaştırılması amacına da aykırıdır.”,    

”...Mevlana’ya giden ana caddenin de yaya akışına dönüştürülmesi de yersizdir” sonuçları çıkmamakta, aksine Koruma Planı öngörülerinin gerçekleştirilebilmesi amacıyla şu öneriler geliştirilmektedir:

·          “ Tarihsel kent merkezi özellikle yaya, bisiklet ve toplu taşım araçlarıyla kolay erişilebilir, ancak içinden zor geçilebilecek bir alan olmalıdır. Diğer bir deyişle, geleneksel kent merkezi içinden geçilen bir alan olarak değil, ulaşılmak istendiğinde rahatça ulaşılabilen bir alan olarak tasarlanmalıdır.

·         Bu genel politikaya bağlı olarak alana otomobille erişilmesi için sağlanan kolaylıklar azaltılmalı, kentin tüm alanlarından merkeze yönelecek bireysel yolculukları toplu taşım araçlarına yönlendirecek önlemler alınmalıdır.

·         Kent merkezinde oluşabilecek sıkışıklıklar ve seyahat süresi artışlarından toplu taşım hizmetlerinin olumsuz etkilenmemesi için gereken düzenlemeler yapılmalı ve toplu taşım araçları olabildiğince karışık trafik içinden ayrılmalıdır.

·         Yaya yolları ve alanları, bisiklet yolları ve toplu taşım hizmetleri birbirlerini tamamlayan ve birbirleri ile aktarma yaparak bütünleşen sistemler olarak tasarlanmalıdır. [44]

·         Mevlana caddesinin yayalaştırılarak, otobüs yolu ile birlikte tasarlanması, İstanbul Caddesinin bugün olduğu gibi, ancak yeniden düzenlenerek şimdilik trafiğe açık tutulması, Aziziye Caddesinin üç şeritli ve tek yönlü olarak düzenlenmesi ve burada bir bisiklet yolu tasarlanması kısa dönemde uygulanabilecek ve sağladığı avantajlara karşılık en az sorun yaratacak bir çözüm olarak görülmektedir[45].

·         Mevlana Caddesinin tramvay hattı geçişi ile kullanılması ve diğer yolların koruma planındaki kararlar çerçevesinde düzenlenmesi ile oluşturulan bir seçenek hazırlanmıştır. ...”... Kesin koruma gerektiren tramvay hattının Mevlana Caddesinde yaptığı bölücü etkinin ortadan kaldırılacak...

·          “... Konya’da ilk kez bir otobüs yolu gerçekleştirilmiş olacak..”, “.. Otobüsler ve yaya alanları bütünleştirilecek..” vb.

“Konya Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı kararı ve Encümeninin 21.11 2000 Gün ve 2000/131 Sayılı Kararı ile “Konya Tarihsel Kent Merkezi Koruma Amaçlı Kentsel Tasarım Projesini” hazırlatmaktadır. Bu proje ile de, “Geleneksel Çarşı (ARASTA) Kesimi” tamamen yayalaştırılarak, çağdaş bir görünüme kazandırılacak, Kapu ve Aziziye Camileri çevre düzenlemeleri yapılacak, Aziziye Caddesinde örnek cephe düzenlemeleri yapılacaktır.” 

Tüm bu uygulamaları gösteren 1/500 ölçekli maket hazırlanmaktadır ve uygulamalar tamamlandığında Konya Tarihsel Kent Merkezi çağdaş ülkelerde görülen tarzda bir görünüme, medeni ve 21. Yüzyıla yaraşır bir kent merkezi haline dönüşecektir denilmektedir.

V.3.  SONUÇ ve BELEDİYE GÖRÜŞÜ:

Konya’nın Tarihsel Kent Merkezi’nin korunmasını ve geliştirilmesini öngören Koruma Planı ile tescil kaydının kaldırılmasına karar verilen, eski adı “Başaralı Han” olan, ancak yıkılmalarla tüm niteliğini kaybetmiş bir yapının yıkılıp yıkılamayacağı kararı, kapsamlı bir çalışma sonucu alınmıştır. Bu karar, Sit Sınırları değiştirilerek alınmamıştır, aksine korunması gerekli niteliklerini kaybeden yapı tescilden düşülmüştür.

Amaç; geleneksel Kent Merkezi’nin (Tarihsel Arasta Kesimi) ve ana arter olan Mevlana Caddesi’nin yayalaştırılması için gerekli servis yolunun sağlanmasıdır.

Kamu yararı (kent merkezinin korunması ve yayalaştırılması) açısından ve koruma amaçlı planlama ilkeleri açısından bu “Koruma Planı”, Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu ve Konya Büyük Şehir Belediyesi şehircilik ilkeleri ve kamu yararı bakımından doğru kararı almışlardır.

Tek bir yapı ile bağlantılı olarak, yıllardır üzerinde tartışılan (1982 yılında ilk sit kararları alınmıştır)  ancak kararlı çabalar sonucu bu güne kadar elde edilmiş en önemli hukuki belge olan “Konya Tarihsel Kent Merkezi Koruma İmar Planı” nın iptal edilmesi uygulamaları geciktirmesi bakımından talihsiz olmuştur.

Konya İdare Mahkemesi’nin 1998/1096 Sayılı Kararı uyarınca tek yapı ile bağlantılı olarak Koruma Planı’nın iptali Konya Tarihsel kent Merkezi’ndeki uygulamaları yaklaşık iki yıl durdurmuştur.

Konya Tarihsel Kent Dokusu’nun tamamının (tarihsel kent merkezi kuzey ve güneyinin) bütüncül olarak planlanması gerekliliği Koruma Kurulu [46] tarafından devamlı olarak vurgulanmasına rağmen Büyükşehir Belediyesi gene aynı sınırlar içinde Plan Revizyonu yapma kararı almıştır.

Plan revizyonu ihalesi [47]  sonrasında; Konya Büyükşehir Belediye Başkanlığına “Konya Tarihsel Kent Merkezi Koruma Amaçlı İmar Planı Revizyonu” için hazırlanan koruma planı, plan notları ve açıklama raporu sunulmuştur [48] . 

Plan, Koruma Kurulu tarafından Haziran 2000 tarihinde bir “Çerçeve Plan” olarak prensipte uygun bulunmuştur [49]. Bu karar uyarınca; Koruma Planı’nda “Geleneksel Bedesten Düzeninin Korunacağı Alan (KTA 7)” nın sorunlarına çözüm getiren ölçekte çalışmalar yapılması gerekmektedir. Kurul Kararı doğrultusunda  “Geleneksel Bedesten Düzeninin Korunduğu Alanda Koruma Amaçlı Bir Kentsel Tasarım Projesi”  hazırlanması gerekliliği ortaya çıkmıştır.

VI. KONYA’DA TARİHSEL KENT DOKUSU ve TARİHSEL KENT MERKEZİNİN KORUNMASINA YÖNELİK SONUÇLAR ve ÖNERİLER

1940’lı yıllarda hali hazır haritaları hazırlanan Konya Kenti'nin, 1944 yılında ilk imar planı yaptırılmıştır.  1964 yılında İller Bankası tarafından açılan planlama yarışmasıyla elde edilen Nazım ve Uygulama İmar Planlarında kentin Konya-Ankara aksı doğrultusunda gelişmesi kararı verilmiştir.

                                           

·      Kent tarihsel bir çekirdek üzerine kurulmuş olup, ticari ve sosyal donatılara bağlı olarak  radyal ve düzensiz bir şekilde  gelişmektedir,

·      Kent merkezinde dar sokaklar üzerinde yüksek yapılanmaların başlaması,  güneşsiz ve sağlıksız mekanların artma eğiliminde olduğunu ortaya koymaktadır,

·      Kent merkezi çevre yerleşmelere hizmet sunabilmekten uzaktır,

·      Otogar ve geleneksel merkezi bağlayan ve batı-doğu yönündeki insan akımının doğal bir sonucu olarak, gelişeceği varsayılan yeni bir merkez ve bu merkez çevresinde yoğun yapılanma öngörülmüştür,

·      Alaeddin Tepesi ile, Mevlana Külliyesi aksı, yaya trafiğine ayrılmış, bu aksa paralel olarak, kuzeyinde ve güneyinde açılması öngörülen iki adet toplayıcı yol ile bir merkez ringi oluşturulması öngörülmüştür. Bu ring, ışınsal gelişen kentin, çevresinden geleneksel merkeze daha kolay ulaşımı sağlayacaktır.

·      Tarihsel Kent Merkezi'ni çevreleyen yollar geliştirilerek, merkez çevresinde ikinci bir ring oluşturulmuş, böylece bir anlamda, birinci ring ile ikinci ring arasındaki bölge, kent gelişme kuramına uygun, merkez için bir geçiş (gelişme) alanı olarak düşünülmüştür.  

Konya Kenti Merkezi İş Alanlarını, kentin idare merkezi olarak gelişen Alaeddin tepesi ve çevresi oluşturmaktadır.  Tarihsel kent merkezinin yoğunlaştığı Türbe mahallesi, kentin doğusunda dış kaleden, Bab-ı Aksaray (Aksaray Kapısı) 'dan geçilerek erişilen bir kesimdir. Alaeddin tepesi ile Türbe Mahallesi arasında, Konya’nın günümüzde en hareketli trafik arteri bulunmaktadır. 1964 planında yaya ağırlıklı bir promenad olarak öngörülen bu arter günümüze kadar uygulanamamıştır.

Tarihsel kent merkezi planlama çalışmaları kapsamında bu aksın yayalaştırılmasına yönelik öneriler geliştirilmiştir. İmar planı ile 3-4-5 katlı imar izni verilmesi, kentin daha yüksek rant oluşan yörelerine oranla bu bölgede, uzun zaman, çok büyük ölçekli yapılanma talepleri oluşmasına engel olmuştur.

Buna karşılık, bu alanların geleneksel ticaret merkezinin hemen yanında olması ve turistik potansiyel, yöreye olan ilginin de canlı kalmasını sağlamıştır.  Mevcut ana arterin yaya ağırlıklı düzenlenmesi için, açılan iki yeni kuzey arteri, türbe mahallesinden geçip, şehrin doğusunda yer alan konut alanlarını tarihsel ticaret merkezine, oradan da Nalçacı yeni merkezine bağlanmaktadır.

Türbe mahallesi batısında; Tarihsel Ticaret Merkezi, kuzeyinde, doğu ve güneyinde geleneksel kent dokusu yer almaktadır. Güneyde yer alan "Üçler Mezarlığı" ndan Mevlana Külliyesi ve alt alanı ayıran Aksaray Yolu, imar planında trafiğe kapatılmış olmasına rağmen, bu karar da bugüne kadar gerçekleşememiştir. Son yıllara kadar konut alanı olarak kullanılan alan, MİA çeperinde yer aldığı için turistik ticaret,  günlük ticaret,  konaklama ve küçük imalat alanlarına dönüşmeye, yer yer de depolama vb kullanımlarla çöküntü alanı haline dönüşmeye başlamıştır. 

Geleneksel konut dokusu üzerinde bir-iki katlı eski Konya evleri yıkılmakta, aynı sokak üzerinde 4-6 katlı yapılar yapılarak yoğunluk aşırı arttırılmakta ve eski kent dokusuna aykırı bir yapılaşma düzeni oluşmaktadır. 1965 yılı İmar Planında, plancının sorun olarak belirttiği Kent Merkezinde yüksek ve sağlıksız yapılanma sonucu eski kentte, bir-iki katlı ve dar zeminde az yer işgal eden eski Konya Evleri yıkılarak yoğunluk arttırılmakta, zemin % 80-90 oranlarında doldurularak, servis ve otoparktan yoksun kent parçaları üretilmektedir.

Geleneksel merkezde, bir yandan mevcut yol dokusu, bazı trafiğe açıp-kapama ve tek yön kararları dışında aynen korunurken, arttırılan kat yükseklikleri ile, Konya'nın tarihsel çehresine önemli kayıplar getirmiştir.

Ayrıca; Konya'da yürürlükte bulunan imar planı; korunması gerekli anıtsal ve sivil mimarlık örneği kültür varlıkları bakımından duyarlı ve korumayı gerçekleştirmeye yönelik olarak hazırlanmamıştır. Tescilli yapıların yoğun olduğu sokaklarda yol genişletmeleri getirilmiş veya tescilli yapıların üzerinden yol geçirilmiştir. İmar planının uygulanması sırasında belediyeler bu konuları tek tek Koruma Kurulu'na getirmekte, kurul da her bir konuya ayrı ayrı çözümler üretmeye çalışmaktadır. Bütüncül olmayan bu yaklaşım ise tarihsel kent dokusunu zedelemekte, geriye dönüşü olanaksız kayıplara neden olmaktadır.

Geleneksel Konya Kent Merkezi içinde yapılan büyük operasyonlar ile Mevlana Çarşısı, Kadınlar Pazarı,  Şeyh Kamil Merkez Çarşısı, Rampalı Çarşı, Saray Çarşısı, Sungur Çarşısı gibi kitle, gabari ve mimari bakımdan geleneksel doku ile uyumsuz, büyük ölçülerde yapılar yapı adalarının tümünü kaplamış, bazen bir iki adayı birleştirerek büyük yapılar oluşturulmuştur.

Ferah Çarşısı, Vakıf Çarşısı İşhanı, Altın Çarşı gibi projeler de çevreye gabari bakımından nispeten uyumlu yapılardır. Hazırlanmakta olan bir başka proje de Eski Buğday Pazarı'nın yenilenmesi ve büyük bir kapalı çarşı kompleksine dönüştürülmesine yöneliktir.

Bütün bu uygulamalar geleneksel merkezin tarihsel dokusunu bozmakta, yoğunlaşan ticari eylemler ulaşım sorununun oluşmasına neden olmaktadır.  

Tarihsel geçmişi çok zengin, büyük bir kültürel ve mimari birikime sahip olan Konya kenti tarihsel kent merkezinin bütüncül yaklaşımlarla ele alınması ve kültürel değerlerinin, anıtsal yapılarının bu bütünlük içinde korunarak geliştirilmesi gereklidir.

Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu'nun 01.05.1995 gün ve 2255 sayılı kararında tarihsel kent merkezinin bütüncül olarak ele alınarak bir koruma-geliştirme-düzenleme projesinin yapılması gerekliliği vurgulanmıştır.

Tüm bu çalışmalara ilaveten, Konya Anakenti genelinde günümüzdeki kültürel varlıkların tam ve eksiksiz bir envanterinin yapılması gereklidir.

Bu planlama çalışması ile geleneksel merkez kısmının envanteri çıkarılmıştır. Ancak güney-batıda ve kuzeyde geleneksel dokunun yer yer kaldığı kesimlerin de envanterinin çıkarılması ve koruma amaçlı planlama çalışmalarının yapılması gereklidir.

Kentin restitüsyonunun yapılarak geçmiş dönemlerine ilişkin, özellikle arkeolojik dönemlere ait ana planının oluşturulması da büyük önem taşımaktadır.

Kentsel dokunun altında yer alan katmanların tahrip olmaması bakımından, tüm tarihsel ticaret merkezinin “Denetimli Kazı Alanı” ilan edilmesi ve bu kesimdeki her türlü temel kazısında Müze Müdürlüğü denetiminin sağlanması gereklidir.

 KAYNAKLAR

• ALKAN, A. 1994, “Konya Tarihi Kentin Planlama Sorunları”, Konya.
• AKDAĞ, M., 1979, “Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi”, Cilt II (1453-1559), Tekin Yayınevi, Ankara.
• AKTÜRE, S., 1975, “17.Yüzyıl Başından 19.Yüzyıl Ortasına Kadar ki Dönemde Anadolu Osmanlı Şehrinde Şehirsel Yapının Değişme Süreci”, ODTÜ Mim. Fak. Dergisi, Cilt I, Sayı 1.
• ARSEVEN, C., E., “Türk Sanatı Tarihi”.
• CEZAR, M.,
• ÇUBUK, M., vd., 1978,

·        ÇINAR, K., UYSAL, M., DEMİRTAŞ, A., 1998, “Konya tarihi-Ticari Kent Merkezinde Eski ve Yeni Yapılaşmalarda, Tasarım ve Kullanım Kalitesinin İrdelenmesi”, Uluslararası X. Yapı ve Yaşam Kongresi, “Mimarlıkta Kalite”, Mim. Odası Bursa Şubesi, S.149-160.

• ERGENÇ, Ö., 1977, “Osmanlı Şehrinde Esnaf Örgütlerinin Fizik Yapıya Etkileri” , Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1920), I. Uluslararası Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Kongresi, Tebliğler, Hacettepe Üniv., Meteksan Ltd. Mat., Ank., 1980, S.107.
• EVYAPAN, G., 1971
• KARPUZ, H., 1996, “Konya Tarihi Kent Merkezinin Tarihi ve Fiziki Gelişimi”, Yayınlanmamış Araştırma, Konya.

·        Konya Tarihi Kent Merkezi Koruma Amaçlı İmar Planı, “Araştırma Raporu”, Ekim 1996, UTTA Planlama, Projelendirme, Danışmanlık Ltd. Şti.

• KUBAN, D., 1968, “Anadolu-Türk Şehri Tarihsel Gelişmesi, Sosyal ve Fiziki Özellikleri Üzerine Bazı Gelişmeler”, Vakıflar Dergisi, Sayı 7, S.53-73.
• "Mevlana Külliyesi Çevresi Mevzii Koruma İmar Planı Raporu",  Ağustos 1993, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi - Kültür Bakanlığı.  EVYAPAN, G., BAKIRER, Ö, GÜNAY, B., ve diğerleri.
• TEKELİ, İ., 1979, S.19.
• TUNÇER, M., 1985, “A Research Within A Historical Perspective On Suluhan (The Hasan Pasha Inn) It’s Transformation and Relations With The City Center Of Ankara” Yüksek Lisans Tezi, O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi, Restorasyon Bölümü ile Şehir Planlama Bölümü Ortak Yüksek Lisans Programı.
• TANKUT, G., 1973, “Osmanlı Şehrinde Ticari Fonksiyonların Mekansal Dağılımı”, VII. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, T.T.K. Yay., 9. Seri, 7/2 sayı, T.T.K. Basımevi, Ank., S.773-779.

·        YETKİN, S., K., ÖZGÜÇ, T., SÜMER., F., ÜLKEN, H.Z., ÇAĞATAY, N., KARAMAĞRALI, H., 1965, “Turkish Architecture”, A.Ü. Yayınevi, No:62.

RESMİ YAZIŞMA ve BELGELER

·        Gayr-i Menkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 13.11 1982 Gün ve A-3861 Sayılı Kararı

• Karatay Belediyesi’nin 01.06.1995 Gün ve 1597 Sayılı Yazısı.
• Konya Büyük Şehir Belediyesi, “Konya Tarihsel Kent Merkezi Koruma ve Islah İmar Planı, Teknik Şartnamesi, 1996.
• Konya Büyükşehir Belediyesi, İmar İşleri Dairesi’nin  05/08/1996 gün, 1635 sayılı yazısı.
• Konya Büyükşehir Belediyesi, İmar İşleri Dairesi’nin  11/12/1996 gün, 2566 sayılı yazısı.
• Kültür Bakanlığı, Konya Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu Müdürlüğü’nün 08/10/1996 gün, B.16.0.KTV.4.42.00.00/42.720/827 sayılı yazısı.
• Konya İdare Mahkemesi’nin 23.12.1998 Tarih ve E:1997/925, K:1998/1456 Sayılı Kararı.
• Konya İdare Mahkemesi’nin 1998/1096 Sayılı Kararı.
• Danıştay, Altıncı Daire, Esas No: 1999/6376, Karar No: 2001/616.
• TUNÇER, M., 1999, “Konya Tarihsel Kent Merkezi Koruma İmar Planı nın İptaline İlişkin Görüşler”. Yayınlanmamış Rapor.
• Konya Valiliği, İl Kültür Müdürlüğünün 04.09.1999 gün ve 2481 sayılı yazısına cevaben Müze Müdürlüğünün yazdığı 24/12/1999 gün B.16.AMG.4.42.00.01/720-1329 sayılı görüş, hazırlayanlar; BENLİ Y., Arkeolog., KOYUNCU, M.,  Arkeolog.                                                                  
• Konya Vakıflar Bölge Müdürlüğü’nün Büyükşehir Belediye Başkanlığının 25.10.1999 gün ve 2067 / 3603 sayılı yazısına cevaben yazdığı 05/11/1999 gün, B.02.1.VGM.1.16.00.04/062 42.00/3024 sayılı yazı, hazırlayanlar; KOCADAĞISTAN, Y.,  Mimar, GENÇ, İ., İnş . Müh .
• MEDAŞ (Meram Elektrik Dağıtım A.Ş.) Gn.Md.’nün Büyükşehir Belediyesine yazdığı 19/11/1999 gün, B.15.2.MEDAŞ.4.42.00.11/ TSS.3.4749 sayılı yazı
• Türk Telekom Konya Başmüdürlüğü’nün Büyükşehir Belediyesine yazdığı 10/11/1999 gün, B.11.2.TTS.4.42.00.07/63412-E 5628 sayılı yazı
• Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu, Büro Müdürlüğü’nün 10/10/2000 gün, B.16.0.KTV.4.42.00.00/42.00.866/ 903 sayılı yazısı.

·        Konya Büyükşehir Belediyesi’nin  04/12/2000 gün, 2782 sayılı yazısı.

• Konya Büyükşehir Belediye Başkanlığı, İmar İşleri daire Başkanlığı’nın 07/05/2001 tarihli yazısı.
• Konya Büyükşehir Belediyesi İmar İşleri daire Başkanlığı 18/07/2001 gün, K.42.BŞB.3.02.1.01/2375/2743 sayılı yazısı.
• Tarihi Kent Merkezinde İlk Çalışma”, 2003, Konya Büyükşehir Belediye Açıklaması.

KONYA KÜLTÜR VE TABİAT VARLIKLARI KORUMA KURULU’NUN KARARLARI

·        18.11.1988 Tarih ve 322 sayılı karar.

·        24.05.1991 Tarih ve 1042 Sayılı Karar.

·        19.06.1991 Tarih ve 1061 Sayılı Karar.

·        27.01.1993 Tarih ve 1572 Sayılı Karar.

• 01.05.1995 Tarih ve 2255 Sayılı Karar.
• 20.03.1996 Tarih ve 2498 Sayılı Karar.
• 20.02.1997 Tarih ve   288 Sayılı Karar.
• 20.02.1997 Tarih ve 2811 Sayılı Karar.
• 13.03.1997 Tarih ve   290 Sayılı Karar.

·        02.12.1998 Tarih ve   349 Sayılı Karar.

• 24.09.1999 Tarih ve 3616 Sayılı Karar.
• 29.06.2000 Tarih ve 3815 Sayılı Karar.
• 31.08.2000 Tarih ve 3896 Sayılı Karar.

---

NOTLAR

[19] Koruma Planları UTTA Planlama, Projelendirme, Danışmanlık Ltd. tarafından hazırlanmıştır.

[20] Kültür Bakanlığı, Konya Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu’nun 20.03.1996 Tarih ve 2498 Sayılı Kararı.

[21] Nakib El-Hac Es – Seyyid İbrahim Efendi Vakfı.

[22] Mehmet Köseoğlu’na yazılan 08/03/1999 tarihli yazı.

[23] Gayr-i Menkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 13.11 1982 Gün ve A–3861 Sayılı Kararı.

[24] Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun (Konya KTVK Kurulu) 02.12.1998 Gün ve 349 Sayılı Kararı.

[25] Konya KTVK Kurulu’nun 24.05.1991 gün ve 1042 Sayılı Kararı.

[26] Konya KTVK Kurulu’nun 19.06.1991 Gün ve 1061 Sayılı Kararı.

[27] Konya KTVK Kurul’unun 27.01.1993 gün ve 1572 Sayılı Kararı.

[28] Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 27.01.1993 Gün ve 1572 sayılı Kararı.

[29] Karatay Belediyesi’nin 01.06.1995 Gün ve 1597 Sayılı Yazısı.

[30] ÇINAR, K., UYSAL, M., DEMİRTAŞ, A., 1998, “Konya Tarihi-Ticari Kent Merkezinde Eski ve Yeni Yapılaşmalarda, Tasarım ve Kullanım Kalitesinin İrdelenmesi”, Uluslararası X. Yapı ve Yaşam Kongresi, “Mimarlıkta Kalite”, Mim. Odası Bursa Şubesi, S.149-160.

[31] Konya Büyükşehir Belediyesi’nin 04.12.2000 gün, 2782 sayılı yazısı.

[33] 18/07/2001 gün, K.42.BŞB.3.02.1.01/2375/2743 sayılı Konya Büyükşehir Belediye Başkanlığı, İmar İşleri daire Başkanlığı yazısı.

[34] Konya İli,  Meram İlçesi, 18 Mahallesi, 268 ada, 108 pafta, 10 sayılı parselde bulunan taşınmaz.

[35] Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 20.02.1997 günlü, 2811 Sayılı Kararı.

[36] Konya İdare Mahkemesi’nin 23.12.1998 Tarih ve E:1997/925, K:1998/1456 Sayılı Kararı.

[37] TUNÇER, M., Konya Tarihsel Kent Merkezi Koruma İmar Planı” nın İptaline İlişkin Görüşler,  Konya Büyükşehir Belediyesine yazılan 24/02/1999 tarihli görüş.

[38] Konya Büyük Şehir Belediyesi, “Konya Tarihsel Kent Merkezi Koruma ve Islah İmar Planı, Teknik Şartnamesi, 1996.

[39] ALKAN, A., 1994, “Konya Tarihsel Kentin Planlama Sorunları”, Konya, S. 93-95.

[40] “Konya Tarihsel Kent Merkezi Koruma Amaçlı İmar Planı” , “Araştırma Raporu”, UTTA Planlama Ltd., Ekim 1996.

[41] Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu'nun 01.05.1995 gün ve 2255 sayılı kararı.

[42] “Konya Tarihsel Kent Merkezi Koruma Amaçlı İmar Planı” , “Araştırma Raporu”, UTTA Planlama Ltd., Ekim 1996. 

[43] “Konya Büyükşehir Alanı Kent içi ve Yakın Çevre Ulaşım Master Planı Çalışması”, “KONYA TARİHSEL KENT MERKEZİ KORUMA AMAÇLI İMAR PLANI UYGULAMASININ ULAŞIM VE TRAFİK AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ ÖN ETÜDÜ”, Yüksel Proje – Ulaşım-Art Ortaklığı, 15 Ocak 2001.

[44] y.a.g.e., S. 13.

[45] y.a.g.e., S. 20.

[46] Konya Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu’nun 20.02.1997 Tarih ve 288 Sayılı Kararı.

[47] Plan ihalesi 08.02.2000 tarihinde yapılmıştır.

[48] UTTA, 14. 02. 2000 tarihli yazı.

[49] Konya Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu’nun 29.06.2000 Tarih ve 3815 Sayılı Kararı.